چوگستهم وبندوی به آذرگشسپ
فگندند مردی سبک بر دو اسپ

که در شب به نزدیک خسرو شود
از ایران به آگاهی نو شود

فرستاده آمد بر شاه نو
گذشته شبی تیره از ماه نو

ز آشوب بغداد گفت آنچ دید
جوان شد چو برگ گل شنبلید

چنین گفت هرکو زراه خرد
بتیزی ز بی‌دانشی بگذرد

نترسد ز کردار چرخ بلند
شود زندگانیش ناسودمند

گراین بد که گفتی خوش آمد مرا
خور و خواب در آتش آمد مرا

ولیکن پدر چون به خون آخت دست
از ایران نکردم سران نشست

هم او را کنون چون یکی بنده‌ام
سخن هرچ گوید نیوشنده‌ام

هم اندر زمان داغ دل با سپاه
بکردار آتش بیامد ز راه

سپاهی بد از بردع و اردبیل
همی‌رفت با نامور خیل خیل

از ارمینیه نیز چندی سپاه
همی‌تاخت چون باد با پور شاه

چوآمد ببغداد زو آگهی
که آمد خریدار تخت مهی

همه شهر ز آگاهی آرام یافت
جهانجوی از آرامشان کام یافت

پذیره شدندش بزرگان شهر
کسی را که از مهتری بود بهر

نهادند بر پیشگه تخت عاج
همان طوق زرین وپرمایه تاج

بشهر اندرون رفت خسرو بدرد
بنزد پدر رفت با بادسرد

چه جوییم زین گنبد تیزگرد
که هرگز نیاساید از کارکرد

یکی راهمی تاج شاهی دهد
یکی را بدریا بماهی دهد

یکی را برهنه سروپای و سفت
نه آرام و خواب و نه جای نهفت

یکی را دهد توشهٔ شهد و شیر
بپوشد بدیبا و خز و حریر

سرانجام هردو بخاک اندرند
بتارک بدام هلاک اندرند

اگر خود نزادی خردمند مرد
ندیدی ز گیتی چنین گرم و سرد

ندیدی جهان ازبنه به بدی
اگر که بدی مرد اگر مه بدی

کنون رنج در کارخسرو بریم
بخواننده آگاهی نو بریم

چو خسرو نشست از برتخت زر
برفتند هرکس که بودش هنر

گرانمایگان را همه خواندند
بر آن تاج نو گوهر افشاندند

به موبد چنین گفت کاین تاج وتخت
نیابد مگر مردم نیک بخت

مبادا مرا پیشه جز راستی
که بیدادی آرد همه کاستی

ابا هرکسی رای ما آشتیست
ز پیکار کردن سرماتهیست

ز یزدان پذیرفتم این تخت نو
همین روشن و مایه وربخت نو

شما نیز دلها بفرمان دهید
بهرکار بر ما سپاسی نهید

از آزردن مردم پارسا
و دیگر کشیدن سر از پادشا

سوم دور بودن ز چیز کسان
که دودش بود سوی آنکس رسان

که در گاه و بی‌گه کسی رابسوخت
به بی‌مایه چیزی دلش برفروخت

دگر هرچ در مردمی در خورد
مر آن را پذیرنده باشد خرد

نباشد مرا با کسی داوری
اگر تاج جوید گر انگشتری

کرا گوهر تن بود با نژاد
نگوید سخن با کسی جز بداد

نباشد شما را جز از ایمنی
نیازد بکردار آهرمنی

هرآنکس که بشنید گفتار شاه
همی آفرین خواند برتاج و گاه

برفتند شاد از بر تخت او
بسی آفرین بود بر بخت او

سپهبد فرود آمد از تخت شاد
همه شب ز هرمز همی‌کرد یاد

چو پنهان شد آن چادر آبنوس
بگوش آمد از دوربانگ خروش

جهانگیر شد تابنزد پدر
نهانش پر ازدرد وخسته جگر

چو دیدش بنالید و بردش نماز
همی‌بود پیشش زمانی دراز

بدو گفت کای شاه نابختیار
ز نوشین روان در جهان یادگار

تو دانی که گر بودمی پشت تو
بسوزن نخستی سر انگشت تو

نگر تا چه فرمایی اکنون مرا
غم آمد تو را دل پر از خون مرا

گر ای دون که فرمان دهی بر درت
یکی بنده‌ام پاسبان سرت

نجویم کلاه و نخواهم سپاه
ببرم سرخویش در پیش شاه

بدو گفت هرمزد ای پرخرد
همین روز سختی ز من بگذرد

مرا نزد تو آرزو بد سه چیز
برین بر فزونی نخواهیم نیز

یکی آنک شبگیر هر بامداد
کنی گوش ما را به آواز شاد

و دیگر سواری ز گردنکشان
که از رزم دیرینه دارد نشان

بر من فرستی که از کارزار
سخن گوید و کرده باشد شکار

دگر آنک داننده مرد کهن
که از شهریاران گزارد سخن

نوشته یکی دفتر آرد مرا
بدان درد و سختی سرآرد مرا

سیم آرزوی آنک خال تواند
پرستنده و ناهمال تواند

نبینند زین پس جهان را بچشم
بریشان برانی برین سوک خشم

بدو گفت خسرو که ای شهریار
مباد آنک برچشم تو سوکوار

نباشد و گرچه بود درنهان
که بدخواه تو دور بادازجهان

ولیکن نگه کن بروشن روان
که بهرام چوبینه شد پهلوان

سپاهست با او فزون از شمار
سواران و گردان خنجرگزار

اگر ما بگستهم یازیم دست
بگیتی نیابیم جای نشست

دگر آنک باشد دبیر کهن
که برشاه خواند گذشته سخن

سواری که پرورده باشد برزم
بداند همان نیز آیین بزم

ازین هر زمان نو فرستم یکی
تو با درد پژمان مباش اندکی

مدان این زگستهم کاین ایزدیست
ز گفتار و کردار نابخردیست

دل تو بدین درد خرسند باد
همان با خرد نیز پیوند باد

بگفت این و گریان بیامد زپیش
نکرد آشکارا بکس راز خویش

پسر مهربان‌تر بد از شهریار
بدین داستان زد یکی هوشیار

که یار زبان چرب و شیرین سخن
که از پیر نستوه گشته کهن

هنرمند گر مردم بی‌هنر
بفرجام هم خاک دارد ببر

چو بشنید بهرام کز روزگار
چه آمد بران نامور شهریار

نهادند بر چشم روشنش داغ
بمرد آن چراغ دو نرگس بباغ

پسر برنشست از بر تخت اوی
بپا اندر آمد سر وبخت اوی

ازان ماند بهرام اندر شگفت
بپژمرد واندیشه اندر گرفت

بفرمود تا کوس بیرون برند
درفش بزرگی به هامون برند

بنه برنهاد وسپه برنشست
بپیکار خسرو میان را ببست

سپاهی بکردار کوه روان
همی‌راند گستاخ تا نهروان

چوآگاه شد خسرو از کاراوی
غمی گشت زان تیز بازار اوی

فرستاد بیدار کارآگهان
که تا بازجویند کارجهان

به کارآگهان گفت راز ازنخست
زلشکر همی‌کرد باید درست

که بااو یکی اند لشکر به جنگ
وگر گردد این کار ما با درنگ

دگر آنک بهرام در قلبگاه
بود بیشتر گر میان سپاه

چگونه نشیند بهنگام بار
برفتن کند هیچ رای شکار

برفتند کارآگهان از درش
نبود آگه از کار وز لشکرش

چو رفتند و دیدند و بازآمدند
نهانی بر او فراز آمدند

که لشکر بهرکار با اویکیست
اگر نامدارست وگر کودکیست

هرانگه که لشکر براند به راه
بود یک زمان در میان سپاه

زمانی شود بر سوی میمنه
گهی بر چپ و گاه سوی بنه

همه مردم خویش دارد براز
ببیگانگانشان نیاید نیاز

بکردار شاهان نشیند ببار
همان در در و دشت جوید شکار

چو از رزم شاهان نراند همی
همه دفتر دمنه خواند همی

چنین گفت خسرو بدستور خویش
که کاری درازست ما را به پیش

چو بهرام بر دشمن اسپ افکند
بدریا دل اژدها بشکند

دگر آنک آیین شاهنشهان
بیاموخت از شهریار جهان

سیم کش کلیله است ودمنه وزیر
چون او رای زن کس ندارد دبیر

ازان پس ببندوی و گستهم گفت
که ما با غم و رنج گشتیم جفت

چوگردوی و شاپور و چون اندیان
سپهدار ارمینیه رادمان

نشستند با شاه ایران براز
بزرگان فرزانه رزمساز

چنین گفت خسرو بدان مهتران
که ای سرفرازان و جنگ آوران

هرآن مغز کو را خرد روشنست
زدانش یکی بر تنش جوشنست

کس آنرا نبرد مگر تیغ مرگ
شود موم ازان زخم پولاد ترگ

کنون من بسال ازشما کهترم
برای جوانی جهان نسپرم

بگویید تا چارهٔ کارچیست
بران خستگیها پرآزار کیست

بدو گفت موبد انوشه بدی
همه مغز را فر وتوشه بدی

چوپیدا شد این راز گردنده دهر
خرد را ببخشید بر چاربهر

چونیمی ازو بهرهٔ پادشاست
که فر و خرد پادشا را سزاست

دگر بهرهٔ مردم پارسا
سدیگر پرستنده پادشا

چو نزدیک باشد بشاه جهان
خرد خویشتن زو ندارد نهان

کنون از خرد پاره‌ای ماند خرد
که دانا ورا بهر دهقان شمرد

خرد نیست با مردم ناسپاس
نه آنرا که او نیست یزدان شناس

اگر بشنود شهریار این سخن
که گفته‌ست بیدار مرد کهن

بدو گفت شاه این سخن گر بزر
نویسم جز این نیست آیین و فر

سخن گفتن موبدان گوهرست
مرا در دل اندیشه دیگرست

که چون این دو لشکر برابر شود
سر نیزه‌ها بر دو پیکر شود

نباشد مرا ننگ کز قلبگاه
برانم شوم پیش او بی‌سپاه

بخوانم به آواز بهرام را
سپهدار بدنام خودکام را

یکی ز آشتی روی بنمایمش
نوازمش بسیار و بستایمش

اگر خود پذیرد سخن به بود
که چون او بدرگاه بر که بود

وگر جنگ جوید منم جنگ جوی
سپه را بروی اندر آریم روی

همه کاردانان بدین داستان
کجا گفت گشتند همداستان

بزرگان برو آفرین خواندند
ورا شهریار زمین خواندند

همی‌گفت هرکس که ای شهریار
زتو دور بادا بد روزگار

تو را باد پیروزی و فرهی
بزرگی و دیهیم شاهنشهی

چنین گفت خسرو که این باد و بس
شکست و جدایی مبیناد کس

سپه را ز بغداد بیرون کشید
سراپردهٔ نو به هامون کشید

دو لشکر چو تنگ اندر آمد به راه
ازان رو سپهبد وزین روی شاه

چو شمع جهان شد بخم اندرون
بیفشاند زلف شب تیره گون

طلایه بیامد ز هر دو سپاه
که دارد ز بدخواه خود را نگاه

چو از خنجر روز بگریخت شب
همی‌ تاخت سوزان دل و خشک لب

تبیره برآمد ز هر دو سرای
بدان رزم خورشید بد رهنمای

بگستهم و بندوی فرمود شاه
که تا بر نهادند ز آهن کلاه

چنین با بزرگان روشن روان
همی‌راند تا چشمهٔ نهروان

طلایه ببهرام شد ناگزیر
که آمد سپه بر دو پرتاب تیر

چوبشنید بهرام لشکر براند
جهاندیدگان را برخویش خواند

نشست از برابلق مشک دم
خنیده سرافراز رویینه سم

سلیحش یکی هندوی تیغ بود
که درزخم چون آتش میغ بود

چوبرق درفشان همی‌راند اسپ
بدست چپش ریمن آذرگشسپ

چو آیین گشسپ و یلان سینه نیز
برفتند پرکینه و پرستیز

سه ترک دلاور ز خاقانیان
بران کین بهرام بسته میان

پذیرفته هر سه که چون روی شاه
ببینیم دور ازمیان سپاه

اگر بسته گر کشته او را برت
بیاریم و آسوده شد لشکرت

ز یک روی خسرو دگر پهلوان
میان اندرون نهروان روان

نظاره بران از دو رویه سپاه
که تا پهلوان چون رود نزد شاه

رسیدند بهرام و خسرو به هم
گشاده یکی روی و دیگر دژم

نشسته جهاندار بر خنگ عاج
فریدون یل بود با فر و تاج

ز دیبای زربفت چینی قبای
چو گردوی پیش اندرون رهنمای

چو بندوی و گستهم بر دست شاه
چو خراد برزین زرین کلاه

هه غرقه در آهن و سیم و زر
نه یاقوت پیدا نه زرین کمر

چو بهرام روی شهنشاه دید
شد از خشم رنگ رخش ناپدید

ازان پس چنین گفت با سرکشان
که این روسپی زادهٔ بدنشان

ز پستی و کندی به مردی رسید
توانگر شد و رزمگه برکشید

بیاموخت آیین شاهنشهان
به زودی سرآرم بدو بر جهان

ببینید لشکرش را سر به سر
که تا کیست زیشان یکی نامور

سواری نبینم همی رزم جوی
که بامن به روی اندر آرند روی

ببیند کنون کار مردان مرد
تگ اسپ و شمشیر و گرز نبرد

همان زخم گوپال وباران تیر
خروش یلان بر ده و دار و گیر

ندارد به آوردگه پیل پای
چو من با سپاه اندر آیم ز جای

ز آواز من کوه ریزان شود
هژبر دلاور گریزان شود

به خنجر به دریا بر افسون کنیم
بیابان سراسر پر از خون کنیم

بگفت و برانگیخت ابلق زجای
تو گفتی شد آن باره پران همای

یکی تنگ آورد گاهی گرفت
بدو مانده بد لشکر اندر شگفت

ز آوردگه شد سوی نهروان
همی‌ بود بر پیش فرخ جوان

تنی چند با او ز ایرانیان
همه بسته بر جنگ خسرو میان

چنین گفت خسرو که ای سرکشان
ز بهرام چوبین که دارد نشان

بدو گفت گردوی کای شهریار
نگه کن بر آن مرد ابلق سوار

قبایش سپید و حمایل سیاه
همی‌ راند ابلق میان سپاه

جهاندار چون دید بهرام را
بدانستش آغاز و فرجام را

چنین گفت کان دودگون دراز
نشسته بر آن ابلق سرفراز

بدو گفت گردوی که آری همان
نبرده‌ست هرگز به نیکی گمان

چنین گفت کز پهلو کوژپشت
بپرسی سخن پاسخ آرد درشت

همان خوک بینی و خوابیده چشم
دل آگنده دارد تو گویی به خشم

به دیده ندیدی مر او را به دست
کجا در جهان دشمن ایزدست

نبینم همی در سرش کهتری
نیابد کس او را به فرمانبری

ازآن پس به بندوی و گستهم گفت
که بگشایم این داستان از نهفت

که گر خر نیاید به نزدیک بار
تو بار گران را به نزد خر آر

چو بفریفت چوبینه را نره دیو
کجا بیند او راه گیهان خدیو

هرآن دل که از آز شد دردمند
نیایدش کار بزرگان پسند

جز از جنگ چوبینه را رای نیست
به دل‌ش اندرون داد را جای نیست

چو بر جنگ رفتن بسی شد سُخُن
نگه کرد باید ز سر تا به بُن

که داندکه در جنگ پیروز کیست
بدان سر دگر لشکر افروز کیست

برین گونه آراسته لشکری
به پرخاش بهرام یل مهتری

دژاگاه مردی چو دیو سترگ
سپاهی به کردار درنده گرگ

گر ایدون که باشیم همداستان
نباشد مرا ننگ زین داستان

به پرسش یکی پیش دستی کنم
از آن به که در جنگ سستی کنم

اگر زو بر اندازه یابم سخن
نوآیین بدیهاش گردد کهن

ز گیتی یکی گوشه او را دهم
سپاسی ز دادن بدو برنهم

همه آشتی گردد این جنگ ما
برین رزمگه جستن آهنگ ما

مرا ز آشتی سودمندی بود
خرد بی‌گمان تاج بندی بود

چو بازارگانی کند پادشا
ازو شاد باشد دل پارسا

بدو گفت گستهم کای شهریار
انوشه بدی تا بود روزگار

همی گوهر افشانی اندر سُخُن
تو داناتری هرچ باید بکن

تو پُردادی و بنده بیدادگر
تو پرمغزی و او پر از باد سر

چو بشنید خسرو بپیمود راه
خرامان بیامد به پیش سپاه

بپرسید بهرام یل را ز دور
همی‌ جست هنگامهٔ رزم سور

ببه هرام گفت ای سرافراز مرد
چگونه‌ست کارت به دشت نبرد

تو درگاه را همچو پیرایه‌ای
همان تخت ودیهیم را مایه‌ای

ستون سپاهی به هنگام رزم
چو شمع درخشنده هنگام بزم

جهانجوی گردی و یزدان پرست
مداراد دارنده باز از تو دست

سگالیده‌ام روزگار تو را
به خوبی بسیجیده کار تو را

تو را با سپاه تو مهمان کنم
ز دیدار تو رامش جان کنم

سپهدار ایرانت خوانم به داد
کنم آفریننده را بر تو یاد

سخنهاش بشنید بهرام گرد
عنان بارهٔ تیزتگ را سپرد

هم از پشت آن باره بردش نماز
همی‌ بود پیشش زمانی دراز

چنین داد پاسخ مر ابلق سوار
که من خرمم شاد و به روزگار

تو را روزگار بزرگی مباد
نه بیداد دانی ز شاهی نه داد

الان شاه چون شهریاری کند
ورا مرد بدبخت یاری کند

تو را روزگاری سگالیده‌ام
بنوی کمندیت مالیده‌ام

به زودی یکی دار سازم بلند
دو دستت ببندم به خم کمند

بیاویزمت زان سزاوار دار
ببینی ز من تلخی روزگار

چو خسرو ز بهرام پاسخ شنید
به رخساره شد چون گل شنبلید

چنین داد پاسخ که ای ناسپاس
نگوید چنین مرد یزدان شناس

چو مهمان به خوان تو آید ز دور
تو دشنام سازی به هنگام سور

نه آیین شاهان بود زین نشان
نه آنِ سواران گردنکشان

نه تازی چنین کرد و نه پارسی
اگر بشمری سال صدبار سی

ازین ننگ دارد خردمند مرد
به گرد درِ ناسپاسی مگرد

چو مهمانت آواز فرخ دهد
برین گونه بر دیو پاسخ دهد

بترسم که روز بد آیدت پیش
که سرگشته بینمت بر رای خویش

تو را چاره بر دست آن پادشاست
که زنده‌ست جاوید وفرانرواست

گنهکار یزدانی و ناسپاس
تن اندر نکوهش دل اندر هراس

مرا چون الان شاه خوانی همی
ز گوهر به یک سوم دانی همی

مگر ناسزایم به شاهنشهی
نه زیباست بر من کلاه مهی

چون کسری نیا و چو هرمز پدر
کرا دانی از من سزاوارتر

ورا گفت بهرام کای بدنشان
به گفتار و کردار چون بیهشان

نخستین ز مهمان گشادی سخن
سرشتت بدو داستانت کهن

تو را با سخنهای شاهان چه کار
نه فرزانه مردی نه جنگی سوار

الان شاه بودی کنون کهتری
هم از بندهٔ بندگان کمتری

گنه کارتر کس توی در جهان
نه شاهی نه زیباسری از مهان

به شاهی مرا خواندند آفرین
نمانم که پی برنهی بر زمین

دگر آنک گفتی که بداختری
نزیبد تو را شاهی و مهتری

ازآن گفتم ای ناسزاوار شاه
که هرگز مبادی تو در پیشگاه

که ایرانیان بر تو بر دشمنند
بکوشند و بیخت زبن برکنند

بدرند بر تنت بر پوست و رگ
سپارند پس استخوانت به سگ

بدو گفت خسرو که‌ ای بدکنش
چرا گشته‌ای تند و برتر منش

که آهوست بر مرد گفتار زشت
تو را اندر آغاز بود این سرشت

ز مغز تو بگسست روشن خرد
خنک نامور کو خرد پرورد

هرآن دیو کاید زمانش فراز
زبانش به گفتار گردد دراز

نخواهم که چون تو یکی پهلوان
به تندی تبه گردد و ناتوان

سزد گر ز دل خشم بیرون کنی
نجوشی و بر تیزی افسون کنی

ز دارندهٔ دادگر یاد کن
خرد را بدین یاد بنیاد کن

یکی کوه داری به زیر اندورن
که گر بنگری برتر از بیستون

گر از تو یکی شهریار آمدی
مغیلان بی‌بر به بار آمدی

تو را دل پراندیشه مهتریست
ببینیم تا رای یزدان به چیست

ندانم که آمختت این بد تنی
تو را با چنین کیش آهرمنی

هران کاین سخن با تو گوید همی
به گفتار مرگ تو جوید همی

بگفت و فرود آمد از خنگ عاج
ز سر بر گرفت آن بهاگیر تاج

بنالید و سر سوی خورشید کرد
ز یزدان دلش پر ز امید کرد

چنین گفت کای روشن دادگر
درخت امید از تو آید به بر

تو دانی که بر پیش این بنده کیست
کزین ننگ بر تاج باید گریست

وز آنجا سبک شد به جای نماز
همی‌گفت با داور پاک راز

گر این پادشاهی ز تخم کیان
بخواهد شدن تا نبندم میان

پرستنده باشم به آتشکده
نخواهم خورش جز ز شیر دده

ندارم به گنج اندرون زر و سیم
به گاه پرستش بپوشم گلیم

گر ایدون که این پادشاهی مراست
پرستنده و ایمن و داد و راست

تو پیروز گردان سپاه مرا
به بنده مده تاج وگاه مرا

اگر کام دل یابم این تاج و اسپ
بیارم دمان پیش آذرگشسپ

همین یاره و طوق و این گوشوار
همین جامهٔ زر گوهرنگار

همان نیزده بدره دینار زرد
فشانم برین گنبد لاژورد

پرستندگان را دهم ده هزار
درم چون شوم بر جهان شهریار

ز بهرامیان هرک گردد اسیر
به پیش من آرد کسی دستگیر

پرستنده فرخ آتش کنم
دل موبد و هیربد خوش کنم

بگفت این وز خاک بر پای خاست
ستمدیده گویندهٔ بود راست

ز جای نیایش بیامد چو گرد
به بهرام چوبینه آواز کرد

که‌ای دوزخی بندهٔ دیو نر
خرد دور و دور از تو آیین و فر

ستمگاره دیویست با خشم و زور
کزین گونه چشم تو را کرد کور

به جای خرد خشم و کین یافتی
ز دیوان کنون آفرین یافتی

تو را خارستان شارستانی نمود
یکی دوزخی بوستانی نمود

چراغ خرد پیش چشمت بمرد
ز جان و دلت روشنایی ببرد

نبوده‌ست جز جادوی پرفریب
که اندر بلندی نمودت نشیب

به شاخی همی یازی امروز دست
که برگش بود زهر و بارش کبست

نجسته‌ست هرگز تبار تو این
نباشد به جوینده بر آفرین

تو را ایزد این فر و برزت نداد
نیاری ز گرگین میلاد یاد

ایا مرد بدبخت و بیدادگر
به نابودنیها گمانی مبر

که خرچنگ را نیست پر عقاب
نپرد عقاب از بر آفتاب

به یزدان پاک و به تخت و کلاه
که گر من بیابم تو را بی‌سپاه

اگر برزنم بر تو بر باد سرد
ندارمت رنجه ز گرد نبرد

سخنها شنیدیم چندی درشت
به پیروزگر باز هشتیم پشت

اگر من سزاوار شاهی نیم
مبادا که در زیر دستی زیم

چنین پاسخش داد بهرام باز
که ای بی خرد ریمن دیوساز

پدرت آن جهاندار دین دوست مرد
که هرگز نزد بر کسی باد سرد

چنو مرد را ارج نشناختی
به خواری ز تخت اندر انداختی

پس او جهاندار خواهی بدن
خردمند و بیدار خواهی بدن

تو ناپاکی و دشمن ایزدی
نبینی ز نیکی دهش جز بدی

گر ایدون که هرمزد بیداد بود
زمان و زمین زو به فریاد بود

تو فرزند اویی نباشد سزا
به ایران و توران شده پادشا

تو را زندگانی نباید نه تخت
یکی دخمه‌ای بس که دوری ز بخت

هم ان کین هرمز کنم خواستار
دگر کاندر ایران منم شهریار

کنون تازه کن برمن این داستان
که از راستان گشت همداستان

که تو داغ بر چشم شاهان نهی
کسی کو نهد نیز فرمان دهی

ازان پس بیابی که شاهی مراست
ز خورشید تا برج ماهی مراست

بدو گفت خسرو که هرگز مباد
که باشد به درد پدر بنده شاد

نوشته چنین بود وبود آنچ بود
سخن بر سخن چند باید فزود

تو شاهی همی‌سازی از خویشتن
که گر مرگت آید نیابی کفن

بدین اسپ و برگستوان کسان
یکی خسروی برزو نارسان

نه خان و نه مان و نه بوم و نژاد
یکی شهریاری میان پر ز باد

بدین لشکر و چیز و نامی دروغ
نگیری بر تخت شاهی فروغ

ز تو پیش بودند کنداوران
جهانجوی و با گرزهای گران

نجستند شاهی که کهتر بدند
نه اندر خور تخت و افسر بدند

همی هرزمان سرفرازی به خشم
همی آب خشم اندر آری به چشم

بجوشد همی بر تنت بدگمان
زمانه به خشم آردت هر زمان

جهاندار شاهی ز داد آفرید
دگر از هنر وز نژاد آفرید

بدان کس دهد کو سزاوارتر
خرددارتر هم بی آزارتر

الان شاه ما را پدر کرده بود
کجا برمن از کارت آزرده بود

کنون ایزدم داد شاهنشهی
بزرگی و تخت و کلاه مهی

پذیرفتم این از خدای جهان
شناسنده آشکار و نهان

به دستوری هرمز شهریار
کجا داشت تاج پدر یادگار

ازان نامور پر هنر بخردان
بزرگان و کارآزموده ردان

بدان دین که آورده بود از بهشت
خرد یافته پیر سر زردهشت

که پیغمبر آمد به لهراسپ داد
پذیرفت زان پس به گشتاسپ داد

هرآنکس که ما را نموده‌ست رنج
دگر آنک ازو یافته‌ستیم گنج

همه یکسر اندر پناه منند
اگر دشمن ار نیکخواه منند

همه بر زن و زاده بر پادشا
نخوانیم کس را مگر پارسا

ز شهری که ویران شد اندر جهان
به جایی که درویش باشد نهان

توانگر کنم مرد درویش را
پراگنده و مردم خویش را

همه خارستانها کنم چون بهشت
پر از مردم و چارپایان و کشت

بمانم یکی خوبی اندر جهان
که نامم‌پس از مرگ نبود نهان

بیاییم و دل را ترازو کنیم
بسنجیم ونیرو به بازو کنیم

چو هرمز جهاندار و باداد بود
زمین و زمانه بدو شاد بود

پسر بی‌گمان از پدر تخت یافت
کلاه و کمر یافت و هم بخت یافت

تو ای پرگناه فریبنده مرد
که جستی نخستین ز هرمز نبرد

نبد هیچ بد جز به فرمان تو
وگر تنبل و مکر ودستان تو

گر ایزد بخواهد من از کین شاه
کنم بر تو خورشید روشن سیاه

کنون تاج را درخور کار کیست
چو من ناسزایم سزاوار کیست

بدو گفت بهرام کای مرد گرد
سزا آن بود کز تو شاهی ببرد

چو از دخت بابک بزاد اردشیر
که اشکانیان را بدی دار و گیر

نه چون اردشیر اردوان را بکشت
به نیرو شد و تختش آمد به مشت

کنون سال چون پانصد برگذشت
سر تاج ساسانیان سرد گشت

کنون تخت و دیهیم را روز ماست
سرو کار با بخت پیروز ماست

چو بینیم چهر تو و بخت تو
سپاه و کلاه تو و تخت تو

بیازم بدین کار ساسانیان
چو آشفته شیری که گردد ژیان

ز دفتر همه نامشان بسترم
سر تخت ساسانیان بسپرم

بزرگی مر اشکانیان را سزاست
اگر بشنود مرد داننده راست

چنین پاسخ آورد خسرو بدوی
که‌ای بیهده مرد پیکار جوی

اگر پادشاهی ز تخم کیان
بخواهد شدن تو کیی در جهان

همه رازیان از بنه خود کیند
دو رویند وز مردمی برچیند

نخست از ری آمد سپاه اندکی
که شد با سپاه سکندر یکی

میان را ببستند با رومیان
گرفتند ناگاه تخت کیان

ز ری بود ناپاکدل ماهیار
کزو تیره شد تخم اسفندیار

ازان پس ببستند ایرانیان
به کینه یکایک کمر بر میان

نیامد جهان آفرین را پسند
ازیشان به ایران رسید آن گزند

کلاه کیی بر سر اردشیر
نهاد آن زمان داور دستگیر

به تاج کیان او سزاوار بود
اگر چند بی‌گنج و دینار بود

کنون نام آن نامداران گذشت
سخن گفتن ما همه باد گشت

کنون مهتری را سزاوار کیست
جهان را بنوی جهاندار کیست

بدو گفت بهرام جنگی منم
که بیخ کیان را ز بن برکنم

چنین گفت خسرو که آن داستان
که داننده یاد آرد از باستان

که هرگز به نادان وبی‌راه و خرد
سلیح بزرگی نباید سپرد

که چون بازخواهی نیاید به دست
که دارنده زان چیز گشته‌ست مست

چه گفت آن خردمند شیرین سخن
که گر بی‌بُنان را نشانی ببن

به فرجام کار آیدت رنج و درد
به گرد در ناسپاسان مگرد

دلاور شدی تیز و برتر منش
ز بد گوهر آمد تو را بدکنش

تو را کرد سالار گردنکشان
شدی مهتر اندر زمین کشان

بران تخت سیمین و آن مهرشاه
سرت مست شد بازگشتی ز راه

کنون نام چوبینه بهرام گشت
همان تخت سیمین تو را دام گشت

برآن تخت بر ماه خواهی شدن
سپهبد بدی شاه خواهی شدن

سخن زین نشان مرد دانا نگفت
بر آنم که با دیو گشتی تو جفت

بدو گفت بهرام کای بدکنش
نزیبد همی بر تو جز سرزنش

تو پیمان یزدان نداری نگاه
همی ناسزا خوانی این پیشگاه

نهی داغ بر چشم شاه جهان
سخن زین نشان کی بود در نهان

همه دوستان بر تو بر دشمنند
به گفتار با تو به دل با منند

بدین کار خاقان مرا یاورست
همان کاندر ایران و چین لشکرست

بزرگی من از پارس آرم بری
نمانم کزین پس بود نام کی

برافرازم اندر جهان داد را
کنم تازه آیین میلاد را

من از تخمهٔ نامور آرشم
چو جنگ آورم آتش سرکشم

نبیره جهانجوی گرگین منم
هم آن آتش تیز برزین منم

به ایران بران رای بد ساوه‌شاه
که نه تخت ماند نه مهر و کلاه

کند با زمین راست آتشکده
نه نوروز ماند نه جشن سده

همه بنده بودند ایرانیان
برین بوم تا من ببستم میان

تو خودکامه را گر ندانی شمار
برو چارصد بار بشمر هزار

ز پیلان جنگی هزار و دویست
که گفتی که بر راه برجای نیست

هزیمت گرفت آن سپاه بزرگ
من از پس خروشان چو دیو سترگ

چنان دان که کس بی‌هنر در جهان
به خیره نجوید نشست مهان

همی بوی تاج آید از مغفرم
همی تخت عاج آید از خنجرم

اگر با تو یک پشه کین آورد
ز تختت به روی زمین آورد

بدو گفت خسرو که‌ای شوم پی
چرا یاد گرگین نگیری بری

که اندر جهان بود و تختش نبود
بزرگی و اورنگ و بختش نبود

ندانست کس نام او در جهان
فرومایه بد در میان مهان

بیامد گرانمایه مهران ستاد
به شاه زمانه نشان تو داد

ز خاک سیاهت چنان برکشید
شد آن روز بر چشم تو ناپدید

تو را داد گنج و سلیح و سپاه
درفش تهمتن دُرفشان چو ماه

نبد خواست یزدان که ایران زمین
به ویرانی آرند ترکان چین

تو بودی بدین جنگشان یارمند
کلاهت برآمد به ابر بلند

چو دارندهٔ چرخ گردان بخواست
که آن پادشا را شود کار راست

تو زان مایه مر خویشتن را نهی
که هرگز ندیدی بهی و مهی

گرین پادشاهی ز تخم کیان
بخواهد شدن تو چه بندی میان

چو اسکندری باید اندر جهان
که تیره کند بخت شاهنشهان

توبا چهرهٔ دیو و با رنگ و خاک
مبادی به گیتی جز اندر مغاک

ز بی راهی و کارکرد تو بود
که شد روز برشاه ایران کبود

نوشتی همان نام من بر درم
زگیتی مرا خواستی کرد کم

بدی را تو اندر جهان مایه‌ای
هم از بی‌رهان برترین پایه‌ای

هران خون که شد در جهان ریخته
توباشی بران گیتی آویخته

نیابی شب تیره آن را به خواب
که جویی همی روز در آفتاب

ایا مرد بدبخت بیدادگر
همه روزگارت به کژی مبر

ز خشنودی ایزد اندیشه کن
خردمندی و راستی پیشه کن

که این بر من و تو همی‌ بگذرد
زمانه دم ما همی‌ بشمرد

که گوید کژی به از راستی
به کژی چرا دل بیاراستی

چو فرمان کنی هرچ خواهی تو راست
یکی بهر ازین پادشاهی تو راست

بدین گیتی اندر بزی شادمان
تن آسان و دور از بد بدگمان

وگر بگذری زین سرای سپنج
گه بازگشتن نباشی به رنج

نشاید کزین کم کنیم ار فزون
که زردشت گوید به زند اندرون

که هرکس که برگردد از دین پاک
ز یزدان ندارد به دل بیم و باک

به سالی همی‌ داد بایدش پند
چو پندش نباشد ورا سودمند

ببایدش کشتن به فرمان شاه
فکندن تن پرگناهش به راه

چو بر شاه گیتی شود بدگمان
ببایدش کشتن هم اندر زمان

بریزند هم بی‌گمان خون تو
همین جستن تخت وارون تو

کنون زندگانیت ناخوش بود
وگر بگذری جایت آتش بود

وگر دیر مانی برین هم نشان
سر از شاه وز داد یزدان کشان

پشیمانی آیدت زین کار خویش
ز گفتار ناخوب و کردار خویش

تو بیماری و پند داروی تست
بگوییم تا تو شوی تن درست

وگر چیزه شد بر دلت کام و رشک
سخن گوی تا دیگر آرم پزشک

پزشک تو پندست و دارو خرد
مگر آز تاج از دلت بسترد

به پیروزی اندر چنین کش شدی
وز اندیشه گنج سرکش شدی

شنیدی که ضحاک شد ناسپاس
ز دیو و ز جادو جهان پرهراس

چو زو شد دل مهتران پر ز درد
فریدون فرخنده با او چه کرد

سپاهت همه بندگان منند
به دل زنده و مردگان منند

ز تو لختکی روشنی یافتند
بدین سان سر از داد برتافتند

چومن گنج خویش آشکارا کنم
دل جنگیان پرمدارا کنم

چو پیروز گشتی تو بر ساوه شاه
برآن برنهادند یکسر سپاه

که هرگز نبینند زان پس شکست
چو از خواسته سیر گشتند و مست

نباید که بر دست من بر هلاک
شوند این دلیران بی‌بیم و باک

تو خواهی که جنگی سپاهی گران
همه نامداران و کنداوران

شود بوم ایران ازیشان تهی
شکست اندر آید به تخت مهی

که بد شاه هنگام آرش بگوی
سرآید مگر بر من این گفت و گوی

بدو گفت بهرام کان گاه شاه
منوچهر بد با کلاه و سپاه

بدو گفت خسرو که‌ ای بدنهان
چو دانی که او بود شاه جهان

ندانی که آرش ورا بنده بود
به فرمان و رایش سرافکنده بود

بدو گفت بهرام کز راه داد
تو از تخم ساسانی ای بد نژاد

که ساسان شبان و شبان زاده بود
نه بابک شبانی بدو داده بود

بدو گفت خسرو که‌ ای بدکنش
نه از تخم ساسان شدی بر منش

دروغست گفتار تو سر به سر
سخن گفتن کژ نباشد هنر

تو از بدتنان بودی وبی‌بُنان
نه از تخم ساسان رسیدی به نان

بدو گفت بهرام کاندر جهان
شبانی ز ساسان نگردد نهان

ورا گفت خسرو که دارا بمرد
نه تاج بزرگی به ساسان سپرد

اگر بخت گم شد کجا شد نژاد
نیاید ز گفتار بیداد داد

بدین هوش و این رای و این فرهی
بجویی همی تخت شاهنشهی

بگفت و بخندید و برگشت زوی
سوی لشکر خویش بنهاد روی

ز خاقانیان آن سه ترک سترگ
که ارغنده بودند بر سان گرگ

کجا گفته بودند بهرام را
که ما روز جنگ از پی نام را

اگر مرده گر زنده بالای شاه
به نزد تو آریم پیش سپاه

ازیشان سواری که ناپاک بود
دلاور بد و تند و ناباک بود

همی‌راند پرخاشجوی و دژم
کمندی ببازو و درون شست خم

چو نزدیکتر گشت با خنگ عاج
همی‌بود یازان به پرمایه تاج

بینداخت آن تاب داده کمند
سر تاج شاه اندرآمد ببند

یکی تیغ گستهم زد برکمند
سرشاه را زان نیامد گزند

کمان را به زه کرد بَنْدوی گرد
به تیر از هوا روشنایی ببرد

بدان ترک بدساز بهرام گفت
که جز خاک تیره مبادت نهفت

که گفتت که با شاه رزم آزمای
ندیدی مرا پیش او بر به پای

پس آمد به لشکرگه خویش باز
روانش پر از درد وتن پرگداز

چوخواهرش بشنید کامد ز راه
برادرش پر درد زان رزمگاه

بینداخت آن نامدار افسرش
بیاورد فرمانبری چادرش

بیامد بنزد برادر دمان
دلش خسته ازدرد و تیره روان

بدو گفت کای مهتر جنگجوی
چگونه شدی پیش خسرو بگوی

گر او ازجوانی شود تیزوتند
مگردان تو درآشتی رای کند

بخواهر چنین گفت بهرام گرد
که او را زشاهان نباید شمرد

نه جنگی سواری نه بخشنده‌ای
نه داناسری گر درخشنده‌ای

هنر بهتر از گوهر نامدار
هنرمند باید تن شهریار

چنین گفت داننده خواهر بدوی
که‌ای پرهنر مهتر نامجوی

تو را چند گویم سخن نشنوی
به پیش آوری تندی وبدخوی

نگر تاچه گوید سخن گوی بلخ
که باشد سخن گفتن راست تلخ

هرآنکس که آهوی تو باتوگفت
همه راستیها گشاد ازنهفت

مکن رای ویرانی شهر خویش
ز گیتی چو برداشتی بهرخویش

برین بریکی داستان زد کسی
کجا بهره بودش ز دانش بسی

که خر شد که خواهد زگاوان سروی
بیکباره گم کرد گوش وبروی

نکوهش مخواه از جهان سر به سر
نبود از تبارت کسی تاجور

اگر نیستی درمیان این جوان
نبودی من از داغ تیره روان

پدرزنده و تخت شاهی بجای
نهاده تو اندر میان پیش پای

ندانم سرانجام این چون بود
همیشه دو چشمم پر از خون بود

جز از درد و نفرین نجویی همی
گل زهر خیره ببویی همی

چو گویند چوبینه بدنام گشت
همه نام بهرام دشنام گشت

برین نیز هم خشم یزدان بود
روانت به دوزخ به زندان بود

نگر تا جز از هرمز شهریار
که بد درجهان مر تو را خواستار

هم آن تخت و آن کالهٔ ساوه شاه
بدست آمد و برنهادی کلاه

چو زو نامور گشتی اندر جهان
بجویی کنون گاه شاهنشهان

همه نیکوییها ز یزدان شناس
مباش اندرین تاجور ناسپاس

برزمی که کردی چنین کش مشو
هنرمند بودی منی فش مشو

به دل دیو را یار کردی همی
به یزدان گنهگار گردی همی

چو آشفته شد هرمز وبردمید
به گفتار آذرگشسپ پلید

تو را اندرین صبر بایست کرد
نبد بنده را روزگارنبرد

چو او را چنان سختی آمد بروی
ز بردع بیامد پسر کینه جوی

ببایست رفتن برشاه نو
بکام وی آراستن گاه نو

نکردی جوان جز برای تو کار
ندیدی دلت جز به روزگار

تن آسان بدی شاد وپیروزبخت
چراکردی آهنگ این تاج وتخت

تودانی که ازتخمهٔ اردشیر
بجایند شاهان برنا و پیر

ابا گنج وبا لشکر بی‌شمار
به ایران که خواند تو را شهریار

اگر شهریاری به گنج وسپاه
توانست کردن به ایران نگاه

نبودی جز از ساوه سالار چین
که آورد لشکر به ایران زمین

تو راپاک یزدان بروبرگماشت
بد او ز ایران و توران بگاشت

جهاندار تا این جهان آفرید
زمین کرد و هم آسمان آفرید

ندیدند هرگز سواری چوسام
نزد پیش او شیردرنده گام

چو نوذر شد از بخت بیدادگر
بپا اندر آورد رای‌پدر

همه مهتران سام را خواستند
همان تخت پیروزه آراستند

بران مهتران گفت هرگز مباد
که جان سپهبد کند تاج یاد

که خاک منوچهر گاه منست
سر تخت نوذر کلاه منست

بدان گفتم این ای برادر که تخت
نیابد مگر مرد پیروزبخت

که دارد کفی راد وفر ونژاد
خردمند و روشن دل و پر ز داد

ندانم که بر تو چه خواهد رسید
که اندر دلت شد خرد ناپدید

بدو گفت بهرام کاینست راست
برین راستی پاک یزدان گواست

ولیکن کنون کار ازین درگذشت
دل و مغز من پر ز تیمار گشت

اگر مه شوم گر نهم سر بمرگ
که مرگ اندر آید بپولاد ترگ

وزان روی شد شهریار جوان
چوبگذشت شاد از پل نهروان

همه مهتران را زلشکر بخواند
سزاوار بر تخت شاهی نشاند

چنین گفت کای نیکدل سروران
جهاندیده و کار کرده سران

بشاهی مرا این نخستین سرست
جز از آزمایش نه اندرخورست

بجای کسی نیست ما را سپاس
وگر چند هستیم نیکی شناس

شمارا زما هیچ نیکی نبود
که چندین غم ورنج باید فزود

نیاکان ما را پرستیده‌اید
بسی شور و تلخ جهان دیده‌اید

بخواهم گشادن یکی راز خویش
نهان دارم از لشکر آواز خویش

سخن گفتن من بایرانیان
نباید که بیرون برند ازمیان

کزین گفتن اندیشه من تباه
شود چون بگویند پیش سپاه

من امشب سگالیده‌ام تاختن
سپه را به جنگ اندر انداختند

که بهرام را دیده‌ام در سخن
سواریست اسپ افگن وکارکن

همی کودکی بی‌خرد داندم
بگرز و بشمشیر ترساندم

نداند که من شب شبیخون کنم
برزم اندرون بیم بیرون کنم

اگریار باشید بامن به جنگ
چو شب تیره گردد نسازم درنگ

چو شوید بعنبر شب تیره روی
بیفشاند این گیسوی مشکبوی

شما برنشینید با ساز جنگ
همه گرز و خنجر گرفته بچنگ

بران برنهادند یکسر سپاه
که یک تن نگردد زفرمان شاه

چو خسرو بیامد بپرده سرای
زبیگانه مردم بپردخت جای

بیاورد گستهم وبندوی را
جهاندیده و گرد گردوی را

همه کارزار شبیخون بگفت
که با او مگر یار باشند و جفت

بدو گفت گستهم کای شهریار
چرایی چنین ایمن از روزگار

تو با لشکر اکنون شبیخون کنی
ز دلها مگر مهر بیرون کنی

سپاه تو با لشکر دشمنند
ابا او همه یک دل ویک تنند

ز یک سو نبیره ز یک سو نیا
به مغز اندرون کی بود کیمیا

ازین سو برادر وزان سو پدر
همه پاک بسته یک اندر دگر

پدر چون کند با پسر کارزار
بدین آروز کام دشمن مخار

نبایست گفت این سخن با سپاه
چو گفتی کنون کار گردد تباه

بدو گفت گردوی کاین خود گذشت
گذشته همه باد گردد به دشت

توانایی و کام وگنج وسپاه
سر مرد بینا نپیچد ز راه

بدین رزمگه امشب اندر مباش
ممان تا شود گنج و لشکر به لاش

که من بی‌گمانم کزین راز ما
وزین ساختن در نهان سازما

بدان لشکر اکنون رسید آگهی
نباید که تو سر بدشمن دهی

چوبشنید خسرو پسند آمدش
به دل رای او سودمند آمدش

گزین کرد زان سرکشان مرد چند
که باشند برنیک وبد یارمند

چو خرداد برزین و گستهم شیر
چوشاپور و چون اندیان دلیر

چو بندوی خراد لشکر فروز
چو نستود لشکرکش نیوسوز

تلی بود پر سبزه وجای سور
سپه را همی‌دید خسرو ز دور

وزین روی بنشست بهرام گرد
بزرگان برفتند با او وخرد

سپهبد بپرسید زان سرکشان
که آمد زخویشان شما را نشان

فرستید هرکس که دارید خویش
که باشند یکدل به گفتار وکیش

گریشان بیایند وفرمان کنند
به پیمان روان را گروگان کنند

سپه ماند از بردع واردبیل
از ارمنیه نیز بی‌مرد وخیل

ازیشان برزم اندرون نیست باک
چه مردان بردع چه یک مشت خاک

شنیدند گردنکشان این سخن
که بهرام جنگ آور افگند بن

زلشکر گزیدند مردی دبیر
سخن گوی و داننده ویادگیر

بیامد گوی با دلی پر ز راز
همی‌بود پویان شب دیریاز

بگفت آنچ بشنید زان مهتران
ازان نامداران وکنداوران

از ایرانیان پاسخ ایدون شنید
که تا رزم لشکر نیاید پدید

یکی مازخسرو نگردیم باز
بترسیم کین کارگردد دراز

مباشید ایمن بران رزمگاه
که خسرو شبیخون کند با سپاه

چو پاسخ شنید آن فرستاده مرد
سوی لشکر پهلوان شد چو گرد

همه لشکرآتش برافروختند
بهر جای شمعی همی‌سوختند

ز لشکر گزین کرد بهرام شیر
سپاهی جهانگیر وگرد دلیر

چوکردند و با او دبیران شمار
سپه بود شمشیر زن صد هزار

ز خاقانیان آن سه ترک سترگ
که بودند غرنده برسان گرگ

به جنگ‌آوران گفت چون زخم کوس
برآید بهنگام بانگ خروس

شما بر خروشید و اندر دهید
سران را ز خون بر سرافسر نهید

بشد تیز لشکر بفرمان گو
سه ترک سر افرازشان پیش رو

برلشکر شهریار آمدند
جفاپیشه و کینه دار آمدند

خروش آمد از گرز و گوپال و تیغ
از آهن زمین بود وز گرد میغ

همی‌گفت هرکس که خسرو کجاست
که امروز پیروزی روز ماست

ببالا همی‌بود خسرو بدرد
دودیده پر از خون و رخ لاژورد

چنین تا سپیده برآمد ز کوه
شد از زخم شمشیر و کشته ستوه

چوشد دامن تیره شب تا پدید
همه رزمگه کشته و خسته دید

بگردنکشان گفت یاری کنید
برین دشمنان کامگاری کنید

که پیروزگر پشت و یارمنست
همان زخم شمشیر کارمنست

بیامد دمان تا بر آن سه ترک
نه ترک دلاور سه پیل سترگ

یکی تاخت تا نزد خسرو رسید
پرنداوری از میان برکشید

همی‌خواست زد بر سر شهریار
سپر بر سرآورد شاه سوار

بزیر سپر تیغ زهر آبگون
بزد تیغ و انداختش سرنگون

خروشید کای نامداران جنگ
زمانی دگر کرد باید درنگ

سپاهش همه پشت برگاشتند
جهانجوی را خوار بگذاشتند

به بندوی و گستهم گفت آن زمان
که اکنون شدم زین سخن بدگمان

رسیده مرا هیچ فرزند نیست
همان از در تاج پیوند نیست

اگر من شوم کشته در کارزار
جهان را نماند یکی شهریار

بدو گفت بندوی کای سرفراز
بدین روز هرگز مبادت نیاز

سپه رفت اکنون تو ایدر مه ایست
که کس در زمانه تو را یار نیست

بزنگوی گفت آن زمان شهریار
کز ایدر برو تازیان تاتخوار

ازین ماندگان بر سواری هزار
بران رزمگاه آنچ یابی بیار

سراپرده دیبه وگنج وتاج
همان بدره وبرده وتخت عاج

بزرگان بنه برنهادند وگنج
فراوان ببردن کشیدند رنج

هم آنگه یکی اژدهافش درفش
پدید آمد و گشت گیتی بنفش

پس اندر همی‌راند بهرام گرد
به جنگ از جهان روشنایی ببرد

رسیدند بهرام و خسرو بهم
دلاور دو جنگی دو شیر دژم

چوپیلان جنگی بر آشوفتند
همی برسریکدگر کوفتند

همی‌گشت بهرام چون شیر نر
سلیحش نیامد برو کارگر

برین گونه تا خور ز گنبد بگشت
از اندازه آویزش اندر گذشت

تخوار آن زمان پیش خسرو رسید
که گنج وبنه زان سوی پل کشید

چوبشنید خسرو بگستهم گفت
که با ما کسی نیست در جنگ جفت

که ما ده تنیم این سپاهی بزرگ
به پیش اندرون پهلوانی سترگ

هزیمت بهنگام بهتر زجنگ
چو تنها شدی نیست جای درنگ

همی‌راند ناکار دیده جوان
برین گونه بر تا پل نهروان

پس اندر همی‌تاخت بهرام تیز
سری پر ز کینه دلی پر ستیز

چو خسرو چنان دید بر پل بماند
جهاندیده گستهم را پیش خواند

بیارید گفتا کمان مرا
به جنگ اندرون ترجمان مرا

کمانش ببرد آنک گنجور بود
بران کار گستهم دستور بود

کمان بر گرفت آن سپهدار گرد
بتیر از هوا روشنایی ببرد

همی تیر بارید همچون تگرگ
بیک چوبه با سر همی‌دوخت ترگ

پس اندر همی‌تاخت بهرام شیر
کمندی بدست اژدهایی بزیر

چوخسرو و را دید برگشت شاد
دو زاغ کمان را بزه برنهاد

یکی تیر زد بر بربارگی
بشد کار آن باره یکبارگی

پیاده سپهبد سپر برگرفت
ز بیچارگی دست بر سرگرفت

یلان سینه پیش اندر آمد چوگرد
جهانجوی کی داشت او را بمرد

هم اندر زمان اسپ او رابخست
پیاده یلان سینه را پل بجست

سپه بازگشت از پل نهروان
هرآنکس که بودند پیر و جوان

چو بهرام برگشت خسرو چوگرد
پل نهروان سر به سر باز کرد

همی‌راند غمگین سوی طیسفون
دلی پر زغم دیدگان پر زخون

در شارستانها به آهن ببست
بانبوه اندیشگان درنشست

زهر برزنی مهتران را بخواند
به دروازه بر پاسبانان نشاند

وزان جایگه شد به پیش پدر
دودیده پراز آب و پر خون جگر

چو روی پدر دید بردش نماز
همی‌بود پیشش زمانی دراز

بدو گفت کاین پهلوان سوار
که او را گزین کردی ای شهریار

بیامد چوشاهان که دارند فر
سپاهی بیاورد بسیارمر

بگفتم سخن هرچ آمد ز پند
برو پند من بر نبد سودمند

همه جنگ و پرخاش بدکام اوی
که هرگز مبادا روان نام اوی

بناکام رزمی گران کرده شد
فراوان کس از اختر آزرده شد

زمن بازگشتند یکسر سپاه
ندیدند گفتی مرا جزبه راه

همی شاه خوانند بهرام را
ندیدند آغاز فرجام را

پس من کنون تا پل نهروان
بیاورد لشکر چو کوهی گران

چوشد کاربی برگ بگریختم
بدام بلا در نیاویختم

نگه کردم اکنون به سود و زیان
نباشند یاور مگر تازیان

گر ای دون که فرمان دهد شهریار
سواران تازی برم بی‌شمار

بدو گفت هرمز که این رای نیست
که اکنون تو را پای برجای نیست

نباشند یاور تو را تازیان
چوجایی نبینند سود و زیان

بدرد دل اندر تو را زار نیز
بدشمن سپارند از بهر چیز

بدین کار پشت تو یزدان بود
همآواز تو بخت خندان بود

چو بگذاشت خواهی همی مرز وبوم
از ایدر برو تازیان تا بروم

سخنهای این بندهٔ چاره جوی
چو رفتی یکایک بقیصر بگوی

بجایی که دین است و هم وخواستست
سلیح و سپاه وی آراستست

فریدونیان نیز خویش تواند
چوکارت شود سخت پیش تواند

چو بشنید خسرو زمین بوس داد
بسی بر نهان آفرین کرد یاد

ببندوی و گردوی و گستهم گفت
که ما با غم و رنج گشتیم جفت

بسازید و یکسر بنه برنهید
برو بوم ایران بدشمن دهید

بگفت این و از دیده آواز خاست
که‌ای شاه نیک اختر و داد وراست

یکی گرد تیره برآمد ز راه
درفشی درفشان میان سپاه

درفشی کجا پیکرش اژدهاست
که چوبینه بر نهروان کرد راست

چوبشنید خسرو بیامد بدر
گریزان برفت او ز پیش پدر

همی‌شد سوی روم برسان گرد
درفشی پس پشت او لاژورد

بپیچید یال و بر و روی را
نگه کرد گستهم و بند وی را

همی‌راندند آن دو تن نرم نرم
خروشید خسرو به آوای گرم

همانا سران تان ز پیش آمدست
که بدخواه تان همچو خویش آمدست

اگر نه چنین نرم راندن چراست
که بهرام نزدیک پشت شماست

بدو گفت بندوی کای شهریار
دلت را ببهرام رنجه مدار

کجا گرد ما را نبیند ز راه
که دورست ز ایدر درفش سیاه

چنین است یارانت را گفت و گوی
که ما را بدین تاختن نیست روی

چو چوبینه آید بایوان شاه
هم آنگه به هرمز دهد تاج وگاه

نشیند چو دستور بردست اوی
بدریا رسد کارگر شست اوی

بقیصر یکی نامه از شهریار
نویسد که این بندهٔ نابکار

گریزان برفتست زین مرز وبوم
نباید که آرام گیرد بروم

هم آنگه که او خویشتن کرد راست
نژندی وکژی ازین بهر ماست

چو آید بران مرز بندش کنید
دل شادمان را گزندش کنید

بدین بارگاهش فرستید باز
ممانید تا گردد او سرفراز

ببندید هم در زمان با سپاه
فرستید گریان بدین جایگاه

چنین داد پاسخ که از بخت بد
سزد زین نشان هرچ بر ما رسد

سخنها درازست و کاری درشت
به یزدان کنون باز هشتیم پشت

براند اسپ وگفت آنچ از خوب و زشت
جهاندار برتارک ما نبشت

بباشد نگردد باندیشه باز
مبادا که آید بدشمن نیاز

چو او برگذشت این دو بیدادگر
ازو بازگشتند پر کینه سر

زراه اندر ایوان شاه آمدند
پراز رنج و دل پرگناه آمدند

ز در چون رسیدند نزدیک تخت
زهی از کمان باز کردند سخت

فگندند ناگاه در گردنش
بیاویختند آن گرامی تنش

شد آن تاج و آن تخت شاهنشهان
توگفتی که هرمز نبد درجهان

چنین است آیین گردنده دهر
گهی نوش بار آورد گاه زهر

اگر مایه اینست سودش مجوی
که درجستنش رنجت آید بروی

چوشد گردش روز هرمز بپای
تهی ماند زان تخت فرخنده جای

هم آنگاه برخاست آواز کوس
رخ خونیان گشت چون سندروس

درفش سپهبد هم آنگه ز راه
پدید آمد اندر میان سپاه

جفا پیشه گستهم و بند وی تیز
گرفتند زان کاخ راه گریز

چنین تا بخسرو رسید این دومرد
جهانجوی چون دیدشان روی زرد

بدانست کایشان دو دل پر ز راز
چرا از جهاندار گشتند باز

برخساره شد چون گل شنبلید
نکرد آن سخن بر دلیران پدید

بدیشان چنین گفت کزشاه راه
بگردید کامد بتنگی سپاه

بیابان گزینید وراه دراز
مدارید یکسر تن از رنج باز