یکی پهلوان بود گسترده‌کام
نژادش ز طرخان و بیژن بنام

نشستش به شهر سمرقند بود
بران مرز چندیش پیوند بود

چو ماهوی بدبخت خودکامه شد
ازو نزد بیژن یکی نامه شد

که ای پهلوان زادهٔ بی‌گزند
یکی رزم پیش آمدت سودمند

که شاه جهان با سپاه ایدرست
ابا تاج و گاهست و با افسرست

گر آیی سر و تاج و گاهش تو راست
همان گنج و چتر سیاهش تو راست

چو بیژن نگه کرد و آن نامه دید
جهان پیش ماهوی خودکامه دید

به دستور گفت ای سر راستان
چه داری بیاد اندرین داستان

به یاری ماهوی گر من سپاه
برانم شود کارم ایدر تباه

به من برکند شاه چینی فسوس
مرا بی‌منش خواند و چاپلوس

وگرنه کنم گوید از بیم کرد
همی‌ترسد از روز ننگ و نبرد

چنین داد دستور پاسخ بدوی
که ای شیر‌دل مردِ پرخاشجوی

از ایدر تو را ننگ باشد شدن
به یاریِ ماهوی و باز‌آمدن

به برسام فرمای تا با سپاه
بِیاری شود سوی آن رزمگاه

به گفتار سوری شوی سوی جنگ
سبکسار خواند ترا مرد سنگ

چنین گفت بیژن که اینست رای
مرا خود نجنبید باید ز جای

به برسام فرمود تا ده هزار
نبرده‌سواران خنجرگزار

به مرو اندرون ساز جنگ آورد
مگر گنج ایران به چنگ آورد

سپاه از بخارا چو پرّان تذرو
بیامد به یک هفته تا شهر مرو

شب تیره هنگام بانگ خروس
از آن مرز برخاست آواز کوس

جهاندار زین خود نه آگاه بود
که ماهوی سوریش بدخواه بود

به شبگیر گاه سپیده‌دمان
سواری سوی خسرو آمد دوان

که ماهوی گوید که آمد سپاه
ز ترکان کنون بر چه رایست شاه

سپهدارِ خانست و فغفور چین
سپاهش همی برنتابد زمین

بر‌آشفت و جوشن بپوشید شاه
شد از گرد گیتی سراسر سیاه

چو نیروی پرخاش ترکان بدید
بزد دست و تیغ از میان برکشید

به پیش سپاه اندر آمد چو پیل
زمین شد به کردار دریای نیل

چو بر لشکر ترک بر حمله برد
پس پشت او در نماند ایچ گُرد

همه پشت بر تاجور گاشتند
میان سوارانش بگذاشتند

چو برگشت ماهوی شاه جهان
بدانست نیرنگ او در نهان

چنین بود ماهوی را رای و راه
که او ماند اندر میان سپاه

شهنشاه در جنگ شد ناشکیب
همی‌زد به تیغ و به پای و رکیب

فراوان از آن نامداران بکشت
چو بیچاره‌تر گشت بنمود پشت

ز ترکان بسی بود در پشت اوی
یکی کابلی‌تیغ در مشت اوی

همی‌تاخت جوشان چو از ابر برق
یکی آسیا بُد بر آن آب زرق

فرود آمد از باره شاه جهان
ز بدخواه در آسیا شد نهان

سواران بجستن نهادند روی
همه زرق ازو شد پر از گفت‌وگوی

ازو بازماند اسپ زرین ستام
همان گرز و شمشیر زرین‌نیام

بجستنش ترکان خروشان شدند
از آن باره و ساز جوشان شدند

نهان گشته در خانهٔ آسیا
نشست از بر خشک لختی گیا

چنین است رسم سرای فریب
فرازش بلند و نشیبش نشیب

بدانگه که بیدار بُد بخت اوی
بگردون کشیدی فلک تخت اوی

کنون آسیابی بیامدش بهر
ز نوشش فراوان فزون بود زهر

چه بندی دل اندر سرای فسوس
که هزمان به گوش آید آواز کوس

خروشی برآید که بربند رخت
نبینی به جز دخمهٔ گور تخت

دهان ناچریده دو دیده پرآب
همی‌بود تا برکشید آفتاب

گشاد آسیابان در آسیا
به پشت اندرون بار و لختی گیا

فرومایه‌ای بود خسرو به نام
نه تخت و نه گنج و نه تاج و نه کام

خور خویش زان آسیا ساختی
به کاری جزین خود نپرداختی

گوی دید بر سانِ سرو بلند
نشسته بران سنگ چون مستمند

یکی افسری خسروی بر سرش
درفشان ز دیبای چینی برش

به پیکر یکی کفش زرین بپای
ز خوشاب و زر آستین قبای

نگه کرد خسرو بدو خیره ماند
بدان خیرگی نام یزدان بخواند

بدو گفت کای شاه خورشید‌روی
برین آسیا چون رسیدی تو گوی

چه جای نشستت بود آسیا
پر از گندم و خاک و چندی گیا

چه مردی بدین فرّ و این برز و چهر
که چون تو نبیند همانا سپهر

از ایرانیانم بدو گفت شاه
هزیمت گرفتم ز توران‌سپاه

بدو آسیابان به تشویر گفت
که جز تنگ‌دستی مرا نیست جفت

اگر نان کشکینت آید به کار
ورین ناسزا ترّهٔ جویبار

بیارم جزین نیز چیزی که هست
خروشان بود مردم تنگ‌دست

به سه روز شاه جهان را ز رزم
نبود ایچ پردازش خوان و بزم

بدو گفت شاه آنچ داری بیار
خورش نیز با برسم آید به کار

سبک مرد بی‌مایه چُبّین نهاد
برو ترّه و نان کشکین نهاد

ببرسم شتابید و آمد به راه
به جایی که بود اندران واژگاه

برِ مهتر زرق شد بی‌گذار
که برسم کند زو یکی خواستار

بهر سو فرستاد ماهوی کس
ز گیتی همی شاه را جست و بس

از آن آسیابان بپرسید مه
که برسم کرا خواهی ای روزبه

بدو گفت خسرو که در آسیا
نشستست کنداوری بر گیا

به بالا به کردار سرو سهی
بدیدار خورشید با فرهی

دو ابرو کمان و دو نرگس دژم
دهن پر ز باد ابروان پر زخم

ببرسم همی واژ خواهد گرفت
سزد گر بمانی ازو در شگفت

یکی کهنه چُبّین نهادم به پیش
برو نان کشکین سزاوار خویش

بدو گفت مهتر کز ایدر بپوی
چنین هم به ماهوی سوری بگوی

نباید که آن بدنژاد پلید
چو این بشنود گوهر آرد پدید

سبک مهتر او را بمردی سپرد
جهان‌دیده را پیش ماهوی برد

بپرسید ماهوی زین چاره‌جوی
که برسم کرا خواستی راست گوی

چنین داد پاسخ ورا ترسکار
که من بار کردم همی خواستار

در آسیا را گشادم به خشم
چنان دان که خورشید دیدم به چشم

دو نرگس چو نر آهو اندر هراس
دو دیده چو از شب گذشته سه پاس

چو خورشید گشتست زو آسیا
خورش نان خشک و نشستش گیا

هر آنکس که او فر یزدان ندید
ازین آسیابان بباید شنید

پر از گوهر نابسود افسرش
ز دیبای چینی فروزان برش

بهاریست گویی در اردیبهشت
به بالای او سرو دهقان نکِشت

چو ماهوی دل را برآورد گِرد
بدانست کو نیست جز یزدگرد

بدو گفت بشتاب زین انجمن
هم اکنون جدا کن سرش را ز تن

وگرنه هم اکنون ببرم سرت
نمانم کسی زنده از گوهرت

شنیدند ازو این سخن مهتران
بزرگان بیدار و کنداوران

همه انجمن گشت ازو پر ز خشم
زبان پر ز گفتار و پرآب چشم

یکی موبدی بود رادوی نام
به جان و خرد برنهادی لگام

به ماهوی گفت ای بداندیش مرد
چرا دیو چشم تو را تیره کرد

چنان دان که شاهی و پیغمبری
دو گوهر بود در یک انگشتری

ازین دو یکی را همی‌بشکنی
روان و خرد را به پا افگنی

نگر تا چه گویی بپرهیز ازین
مشو بدگمان با جهان‌آفرین

نخستین ازو بر تو آید گزند
به فرزند مانی یکی کشتمند

که بارش کبست آید و برگ خون
به زودی سر خویش بینی نگون

همی دین یزدان شود زو تباه
همان برتو نفرین کند تاج و گاه

برهنه شود در جهان زشت تو
پسر بدرود بی‌گمان کشت تو

یکی دین‌وری بود یزدان‌پرست
که هرگز نبردی به بد کار دست

که هرمزد خراد بُد نام او
بدین اندرون بود آرام او

به ماهوی گفت ای ستمگاره مرد
چنین از ره پاک‌یزدان مگرد

همی تیره بینم دل و هوش تو
همی خار بینم در آغوش تو

تنومند و بی‌مغز و جان نزار
همی دود ز آتش کنی خواستار

تو را زین جهان سرزنش بینم آز
ببرگشتنت گرم و رنج گداز

کنون زندگانیت ناخوش بود
چو رفتی نشستت در آتش بود

نشست او و شهروی بر پای خاست
به ماهوی گفت این دلیری چراست

شهنشاه را کارزار آمدی
ز خان و ز فغفور یار آمدی

ازین تخمه بی‌کس بسی یافتند
که هرگز بکشتنش نشتافتند

تو گر بنده‌ای خون شاهان مریز
که نفرین بود بر تو تا رستخیز

بگفت این و بنشست گریان به درد
پر از خون دل و مژه پر آب زرد

چو بنشست گریان بشد مهرنوش
پر از درد با ناله و با خروش

به ماهوی گفت ای بد بدنژاد
که نه رای فرجام دانی نه داد

ز خون کیان شرم دارد نهنگ
اگر کشته بیند ندرّد پلنگ

ایا بتّر از دد به مهر و به خوی
همی گاه شاه آیدت آرزوی

چو بر دست ضحاک جم کشته شد
چه مایه سپهر از برش گشته شد

چو ضحاک بگرفت روی زمین
پدید آمد اندر جهان آبتین

بزاد آفریدون فرخ نژاد
جهان را یکی دیگر آمد نهاد

شنیدی که ضحاک بیدادگر
چه آورد از آن خویشتن را به سر

برو سال بگذشت مانا هزار
به فرجام کار آمدش خواستار

و دیگر که تور آن سرافراز مرد
کجا آز ایران ورا رنجه کرد

همان ایرج پاک‌دین را بکشت
برو گردش آسمان شد درشت

منوچهر زان تخمه آمد پدید
شد آن بند بد را سراسر کلید

سه دیگر سیاوش ز تخم کیان
کمر بست بی‌آرزو در میان

به گفتار گرسیوز افراسیاب
ببرد از روان و خرد شرم و آب

جهاندار کیخسرو از پشت اوی
بیامد جهان کرد پر گفت‌و‌گوی

نیا را به خنجر به دو نیم کرد
سر کینه‌جویان پر از بیم کرد

چهارم سخن کین ارجاسپ بود
که ریزندهٔ خون لهراسپ بود

چو اسفندیار اندر آمد به جنگ
ز کینه ندادش زمانی درنگ

به پنجم سخن کین هرمزد شاه
چو پرویز را گشن شد دستگاه

به بندوی و گستهم کرد آنچ کرد
نیاساید این چرخ گردان ز گرد

چو دستش شد او جان ایشان ببرد
دُر کینه را خوار نتوان شمرد

تو را زود یاد آید این روزگار
بپیچی ز اندیشهٔ نابکار

تو زین هرچ کاری پسر بدرود
زمانه زمانی همی‌نغنود

بپرهیز زین گنج آراسته
وزین مُردری تاج و این خواسته

همی سر بپیچی به فرمان دیو
ببرّی همی راه گیهان خدیو

به چیزی که بر تو نزیبد همی
ندانی که دیوَت فریبد همی

به آتش نهال دلت را مسوز
مکن تیره این تاج گیتی‌فروز

سپاه پراگنده را گرد کن
وزین سان که گفتی مگردان سخُن

ازیدر به پوزش بر شاه رو
چو بینی ورا بندگی ساز نو

وزان جایگه جنگ لشکر بسیچ
ز رای و ز پوزش میاسای هیچ

کزین بدنشانِ دو گیتی شوی
چو گفتار دانندگان نشنوی

چو کاری که امروز بایدت کرد
به فردا رسد زو برآرند گرد

همی یزدگرد شهنشاه را
بتر خواهی از ترک بدخواه را

که در جنگ شیرست بر گاه شاه
درخشان به کردار تابنده ماه

یکی یادگاری ز ساسانیان
که چون او نبندد کمر بر میان

پدر بر پدر داد و دانش‌پذیر
ز نوشین‌روان شاه تا اردشیر

بود اردشیرش به هشتم پدر
جهاندار ساسان با داد و فر

که یزدانش تاج کیان برنهاد
همه شهریارانش فرخ‌نژاد

چو تو بود مهتر به کشور بسی
نکرد اینچنین رای هرگز کسی

چو بهرام چوبین که سیصد هزار
عناندار و برگستوانور سوار

به یک تیر او پشت برگاشتند
بدو دشت پیکار بگذاشتند

چو از رای شاهان سرش سیر گشت
سر دولت روشنش زیر گشت

فرآیین که تخت بزرگی بجست
نبودش سزا دست بد را بشست

بران گونه بر کشته شد زار و خوار
گزافه بپرداز زین روزگار

بترس از خدای جهان آفرین
که تخت آفریدست و تاج و نگین

تن خویش بر خیره رسوا مکن
که بر تو سر آرند زود این سخُن

هر آنکس که با تو نگوید درست
چنان دان که او دشمن جان تست

تو بیماری اکنون و ما چون پزشک
پزشک خروشان به خونین سرشک

تو از بندهٔ بندگان کمتری
به اندیشهٔ دل مکن مهتری

همی کینه با پاک یزدان نهی
ز راه خرد جوی تخت مهی

شبان‌زاده را دل پر از تخت بود
ورا پند آن موبدان سخت بود

چنین بود تا بود و این تازه نیست
که کار زمانه بر اندازه نیست

یکی را برآرد به چرخ بلند
یکی را کند خوار و زار و نژند

نه پیوند با آن نه با اینش کین
که دانست راز جهان‌آفرین

همه موبدان تا جهان شد سیاه
بر آیین خورشید بنشست ماه

بگفتند زین گونه با کینه‌جوی
نبُد سوی یک موی زان گفت‌وگوی

چو شب تیره شد گفت با موبدان
شما را بباید شد ای بخردان

من امشب بگردانم این با پسر
ز هر گونه‌ای دانش آرم ببر

ز لشگر بخوانیم داننده بیست
بدان تا بدین بر نباید گریست

برفتند دانندگان از برش
بیامد یکی موبد از لشکرش

چو بنشست ماهوی با راستان
چه بینید گفت اندرین داستان

اگر زنده ماند تن یزدگرد
ز هر سو برو لشکر آیند گرد

برهنه شد این راز من در جهان
شنیدند یکسر کهان و مهان

بیاید مرا از بدش جان به سر
نه تن ماند ایدر نه بوم و نه بر

چنین داد پاسخ خردمند مرد
که این خود نخستین نبایست کرد

اگر شاه ایران شود دشمنت
ازو بد رسد بی‌گمان بر تنت

و گر خون او را بریزی بدست
که کین‌خواه او در جهان ایزدست

چپ و راست رنجست و اندوه و درد
نگه کن کنون تا چه بایدت کرد

پسر گفت کای باب فرخنده‌رای
چو دشمن کنی زو بپرداز جای

سپاه آید او را ز ما چین و چین
به ما بر شود تنگ روی زمین

تو این را چنین خردکاری مدان
چو چیره شدی کام مردان بران

گر از دامن او درفشی کنند
تو را با سپاه از بنه برکنند

چو بشنید ماهوی بیدادگر
سخن‌ها کجا گفت او را پسر

چنین گفت با آسیابان که خیز
سواران ببر خون دشمن بریز

چو بشنید از او آسیابان سخُن
نه سر دید از آن کار پیدا نه بن

شبانگاه نیران خرداد ماه
سوی آسیا رفت نزدیک شاه

ز درگاه ماهوی چون شد برون
دو دیده پر از آب، دل پر ز خون

سواران فرستاد ماهوی زود
پس آسیابان به کردار دود

بفرمود تا تاج و آن گوشوار
همان مهر و آن جامهٔ شاه‌وار

نباید که یک‌سر پر از خون کنند
ز تن جامهٔ شاه بیرون کنند

بشد آسیابان دو دیده پرآب
به زردی دو رخساره چون آفتاب

همی گفت کای روشن کردگار
تویی برتر از گردش روزگار

تو زین ناپسندیده فرمان او
هم اکنون بپیچان تن و جان او

برِ شاه شد دل پر از شرم و باک
رخانش پرآب و دهانش چو خاک

به نزدیک تنگ اندر آمد به هوش
چنان چون کسی راز گوید به گوش

یکی دشنه زد بر تهیگاه شاه
رها شد به زخم اندر از شاه آه

به خاک اندر آمد سر و افسرش
همان نان کشکین به پیش اندرش

اگر راه یابد کسی زین جهان
بباشد، ندارد خرد در نهان

ز پرورده سیر آید این هفت گرد
شود کشته بر بی‌گنه یزدگرد

بر این گونه بر تاجداری بمرد
که از لشکر او سواری نبرد

خرد نیست با گرد گردان سپهر
نه پیدا بود رنج و خشمش ز مهر

همان به که گیتی نبینی به چشم
نداری ز کردار او مهر و خشم

سواران ماهوی شوریده‌بخت
بدیدند کآن خسروانی درخت

ز تخت و ز آوردگه آرمید
بشد هر کسی روی او را بدید

گشادند بند قبای بنفش
همان افسر و طوق و زرّینه‌کفش

فگنده تن شاه ایران به خاک
پر از خون و پهلو به شمشیر چاک

ز پیش شهنشاه برخاستند
زبان را به نفرین بیاراستند

که ماهوی را باد تن همچنین
پر از خون فگنده به روی زمین

به نزدیک ماهوی رفتند زود
ابا یاره و گوهر نابسود

به ماهوی گفتند کآن شهریار
بر آمد ز آرام و از کارزار

بفرمود کو را به هنگام خواب
از آن آسیا افگنند اندر آب

بشد تیز بدمهر دو پیشکار
کشیدند پرخون تن شهریار

کجا ارج آن کشته نشناختند
به گرداب زرق اندر انداختند

چو شب روز شد مردم آمد پدید
دو مرد گرانمایه آنجا رسید

از آن سوگواران پرهیزگار
بیامد یکی بر لب جویبار

تن او برهنه بدید اندر آب
بشورید و آمد هم اندر شتاب

چنین تا در خانه راهب رسید
بدان سوگواران بگفت آن چه دید

که شاه زمانه به غرق اندرست
برهنه به گرداب زرق اندرست

برفتند زان سوگواران بسی
سُکوبا و رهبان ز هر در کسی

خروشی بر آمد ز راهب به درد
که ای تاجور شاه آزادمرد

چنین گفت راهب که این کس ندید
نه پیش از مسیح این سخن کس شنید

که بر شهریاری زند بنده‌ای
یکی بدنژادی و افگنده‌ای

بپرورد تا بر تنش بد رسد
از این بهر ماهوی نفرین سزد

دریغ آن سر و تاج و بالای تو
دریغ آن دل و دانش و رای تو

دریغ آن سر تخمهٔ اردشیر
دریغ این جوان و سوار هژیر

تنومند بودی خرد با روان
ببردی خبر زین به نوشین‌روان

که در آسیا ماه‌روی تو را
جهاندار و دیهیم‌جوی تو را

به دشنه جگرگاه بشکافتند
برهنه به آب اندر انداختند

سکوبا از آن سوگواران چهار
برهنه شدند اندران جویبار

گشاده تن شهریار جوان
نبیره‌ی جهاندار نوشین‌روان

به خشکی کشیدند زان آبگیر
بسی مویه کردند برنا و پیر

به باغ اندرون دخمه‌ای ساختند
سرش را به ابر اندر افراختند

سر زخم آن دشنه کردند خشک
به دبق و به قیر و به کافور و مشک

بیاراستندش به دیبای زرد
قصب زیر و دستی زبر لاژورد

می و مشک و کافور و چندی گلاب
سکوبا بیندود بر جای خواب

چه گفت آن گرانمایه دهقان مرو
که بنهفت بالای آن زادسرو

که بخشش ز کوشش بود در نهان
که خشنود بیرون شود زین جهان

دگر گفت اگر چند خندان بود
چنان دان که از دردمندان بود

که از چرخ گردان پذیرد فریب
که او را نماید فراز و نشیب

دگر گفت کآن را تو دانا مخوان
که تن را پرستد نه راه روان

همی خواسته جوید و نام بد
بترسد روانش ز فرجام بد

دگر گفت اگر شاه لب را ببست
نبیند همی تاج و تخت نشست

نه مهر و پرستندهٔ بارگاه
نه افسر نه کشور نه تاج و کلاه

دگر گفت کز خوب گفتار اوی
ستایش ندارم سزاوار اوی

همی سرو کشت او به باغ بهشت
ببیند روانش درختی که کشت

دگر گفت یزدان روانت ببرد
تنت را بدین سوگواران سپرد

روان تو را سودمند این بود
تن بدکنش را گزند این بود

کنون در بهشت است بازار شاه
به دوزخ کند جان بدخواه راه

دگر گفت کای شاه دانش‌پذیر
که با شهریاری و با اردشیر

درودی همان بر که کشتی به باغ
درفشان شد آن خسروانی چراغ

دگر گفت کای شهریار جوان
بخفتی و بیدار بودت روان

لبت خامش و جان به چندین گله
برفت و تنت ماند ایدر یله

تو بیکاری و جان به کار اندر است
تن بدسگالت به بار اندر است

بگوید روان گر زبان بسته شد
بیاسود جان گر تنت خسته شد

اگر دست بیکار گشت از عنان
روانت به چنگ اندر آرد سنان

دگر گفت کای نامبردار نو
تو رفتی و کردار شد پیش رو

تو را در بهشت است تخت این بس است
زمین بلا بهر دیگر کس است

دگر گفت کآن کس که او چون تو کُشت
ببیند کنون روزگار درشت

سُقُف گفت ما بندگان تویم
نیایش‌کن پاک‌جان تویم

که این دخمه پر لاله باغ تو باد
کفن دشت شادی و راغ تو باد

بگفتند و تابوت برداشتند
ز هامون سوی دخمه بگذاشتند

بر آن خوابگه رفت ناکام شاه
سر آمد بر او رنج و تخت و کلاه

چنین داد خوانیم بر یزدگرد
وگر کینه خوانیم ازین هفت گرد

اگر خود نداند همی کین و داد
مرا فیلسوف ایچ پاسخ نداد

وگر گفت دینی همه بسته گفت
بماند همی پاسخ اندر نهفت

اگر هیچ گنجست ای نیک رای
بیارای و دل را به فردا مپای

که گیتی همی بر تو بر بگذرد
زمانه دم ما همی‌بشمرد

در خوردنت چیره کن برنهاد
اگر خود بمانی دهد آنک داد

مرا دخل و خرج ار برابر بدی
زمانه مرا چون برادر بدی

تگرگ آمد امسال بر سان مرگ
مرا مرگ بهتر بُدی از تگرگ

در هیزم و گندم و گوسفند
ببست این برآورده چرخ بلند

می‌ آور که از روزمان بس نماند
چنین بود تا بود و بر کس نماند

کس آمد به ماهوی سوری بگفت
که شاه جهان گشت با خاک جفت

سکوبا و قسیس و رهبان روم
همه سوگواران آن مرز و بوم

برفتند با مویه برنا و پیر
تن شاه بردند زان آبگیر

یکی دخمه کردند او را به باغ
بلند و بزرگیش برتر ز راغ

چنین گفت ماهوی بدبخت و شوم
که ایران نبُد پیش از این خویشِ روم

فرستاد تا هر که آن دخمه کرد
هم آنکس کزان کار تیمار خوَرد

بکشتند و تاراج کردند مرز
چنین بود ماهوی را کام و ارز

ازان پس بگرد جهان بنگرید
ز تخم بزرگان کسی را ندید

همان تاج با او بد و مهر شاه
شبان‌زاده را آرزو کرد گاه

همه رازدارانش را پیش خواند
سخن هرچ بودش به دل در براند

به دستور گفت ای جهاندیده مرد
فراز آمد آن روز ننگ و نبرد

نه گنجست با من نه نام و نژاد
همی‌ داد خواهم سر خود بباد

بر انگشتری یزدگردست نام
به شمشیر بر من نگردند رام

همه شهر ایران ورا بنده بود
اگر خویش بد ار پراگنده بود

نخواند مرا مرد داننده شاه
نه بر مهرم آرام گیرد سپاه

جزین بود چاره مرا در نهان
چرا ریختم خون شاه جهان

همه شب ز اندیشه پر خون بُدم
جهاندار داند که من چون بدم

بدو رای‌زن گفت که اکنون گذشت
ازین کار گیتی پرآواز گشت

کنون بازجویی همی کار خویش
که بگسستی آن رشتهٔ تار خویش

کنون او بدخمه درون خاک شد
روان ورا زهر تریاک شد

جهاندیدگان را همه گرد کن
زبان تیز گردان به شیرین سخُن

چنین گوی کاین تاج و انگشتری
مرا شاه داد از پی مهتری

چو دانست کامد ز ترکان سپاه
چو شب تیره‌تر شد مرا خواند شاه

مرا گفت چون خاست باد نبرد
که داند به گیتی که بر کیست گرد

تو این تاج و انگشتری را بدار
بود روز کین تاجت آید به کار

مرا نیست چیزی جزین در جهان
همانا که هست این ز تازی نهان

تو زین پس به دشمن مده گاه من
نگه‌دار هم زین نشان راه من

من این تاج میراث دارم ز شاه
به فرمان او برنشینم به گاه

بدین چاره ده بند بد را فروغ
که داند که این راستست از دروغ

چو بشنید ماهوی گفتا که زه
تو دستوری و بر تو بر نیست مه

همه مهتران را ز لشکر بخواند
وزین گونه چندین سخنها براند

بدانست لشکر که این نیست راست
به شوخی ورا سر بریدن سزاست

یکی پهلوان گفت کاین کارِ تست
سخن گر درستست گر نادرست

چو بشنید بر تخت شاهی نشست
به افسون خراسانش آمد بدست

ببخشید روی زمین بر مهان
منم گفت با مهر شاه جهان

جهان را سراسر به بخشش گرفت
ستاره نظاره برو ای شگفت

به مهتر پسر داد بلخ و هری
فرستاد بر هر سوی لشکری

بداندیشگان را همه برکشید
بدانسان که از گوهر او سزید

بدان را بهَر جای سالار کرد
خردمند را سرنگونسار کرد

چو زیر اندر آمد سر راستی
پدید آمد از هر سوی کاستی

چو لشکر فراوان شد و خواسته
دل مرد بی تن شد آراسته

سپه را درم داد و آباد کرد
سر دوده خویش پرباد کرد

به آموی شد پهلو پیش رو
ابا لشکری جنگ‌سازان نو

طلایه به پیش سپاه اندرون
جهان‌دیده‌ای نام او گرستون

به شهر بخارا نهادند روی
چنان ساخته لشکری جنگجوی

بدو گفت ما را سمرقند و چاچ
بباید گرفتن بدین مهر و تاج

به فرمان شاه جهان یزدگرد
که سالار بُد او بر این هفت گرد

ز بیژن بخواهم به شمشیر کین
کزو تیره شد بخت ایران‌زمین

چنین تا به بیژن رسید آگهی
که ماهوی بگرفت تخت مهی

بهر سو فرستاد مهر و نگین
همی رام گردد برو بر زمین

کنون سوی جیحون نهادست روی
به پرخاش با لشکری جنگجوی

بپرسید بیژن که تاجش که داد
برو کرد گوینده آن کار یاد

بدو گفت برسام کای شهریار
چو من بردم از چاچ چندان سوار

بیاوردم از مرو چندان بنه
بشد یزدگرد از میان یک تنه

تو را گفته بُد تخت زرین اوی
همان یارهٔ گوهرآگین اوی

همان گنج و تاجش فرستم به چاج
تو را باید اندر جهان تخت عاج

به مرو اندرون رزم کردم سه روز
چهارم چو بفروخت گیتی‌فروز

شدم تنگدل رزم کردم درشت
جفاپیشه ماهوی بنمود پشت

چو ماهوی گنج خداوند خویش
بیاورد بی‌رنج و بنهاد پیش

چو آگنده شد مرد بی‌تن به چیز
مرا خود تو گفتی ندیدست نیز

به مرو اندرون بود لشکر دو ماه
به خوبی نکرد ایچ بر ما نگاه

بکشت او خداوند را در نهان
چنان پادشاهی بزرگ جهان

سواری که گفتی میان سپاه
همی‌برگذارد سر از چرخ ماه

ز ترکان کسی پیش گرزش نرفت
همی زو دل نامداران بکفت

چو او کشته شد پادشاهی گرفت
بدین گونه ناپارسایی گرفت

طلایه همی‌گوید آمد سپاه
نباید که بر ما بگیرند راه

چو بدخواه جنگی به بالین رسید
نباید تو را با سپاه آرمید

چنین گل به پالیز شاهان مباد
چو باشد نیاید ز پالیز یاد

چو بشنید بیژن سپه گرد کرد
ز ترکان سواران روز نبرد

ز قجقار باشی بیامد دمان
نجست ایچ‌گونه بره بر زمان

چو نزدیک شهر بخارا رسید
همه دشت نخشب سپه گسترید

به یاران چنین گفت که اکنون شتاب
مدارید تا او بدین روی آب

به پیکار ما پیش آرد سپاه
مگر باز خواهیم زو کین شاه

ازان پس بپرسید کز نامدار
که ماند ایچ فرزند کاید به کار

جهاندارشه را برادر بُدَست
پسر گر نبود ایچ دختر بُدَست

که او را بیاریم و یاری دهیم
به ماهوی بر کامگاری دهیم

بدو گفت برسام کای شهریار
سرآمد برین تخمه بر روزگار

بران شهرها تازیان راست دست
که نه شاه ماند نه یزدان‌پرست

چو بشنید بیژن سپه برگرفت
ز کار جهان دست بر سر گرفت

طلایه بیامد که آمد سپاه
به پیکند سازد همی رزمگاه

سپاهی بکشتی برآمد ز آب
که از گرد پیدا نبود آفتاب

سپهدار بیژن به پیش سپاه
بیامد که سازد همی رزمگاه

چو ماهوی سوری سپه را بدید
تو گفتی که جانش ز تن برپرید

ز بس جوشن و خود و زرین سپر
ز بس نیزه و گرز و چاچی‌تبر

غمی شد برابر صفی برکشید
هوا نیلگون شد زمین ناپدید