آموزش قالبهای شعر فارسی | از قصیده تا نیمایی
آموزش انواع قالب شعر فارسی به زبان ساده | از قصیده تا نیمایی
در دورهی آموزش انواع قالب شعر به زبان ساده، بخشی از دوره به آموزش چینش ابیات و قافیهها میگذرد. همچنین به درونمایه و تاریخچهی هر قالب نیز میپردازیم. اشعاری از مولانا، حافظ، خیام، نصرت رحمانی، نیما یوشیج، سعدی، باباطاهر عریان میخوانیم و تفسیر میکنیم.
✅ کشف دنیای قالبهای شعر فارسی
در این دوره آموزشی، نه تنها با ساختار و قواعد قالبهای شعر فارسی آشنا میشوید، بلکه به عمق درونمایه و تاریخچهی پرفرازونشیب هر قالب نیز سفر میکنیم. از قصیدههای باشکوه گرفته تا غزلهای عاشقانه و شعر نیمایی.
✅ سرفصلهای اصلی دوره
قالبهای کلاسیک (قصیده، غزل، مثنوی، رباعی)، قالبهای مدرن (نیمایی، سپید، چهارپاره)، تلفیق سنت و نوآوری، تاریخچهی قالبهای شعر، معنا و درونمایهی غالب.
✅ خوانش و تفسیر اشعار ماندگار
در این مسیر، گزیدهای از برترین اشعار شاعران بزرگ را میخوانیم و تحلیل میکنیم: از حکمتهای خیام و مولانا، تا عاشقانههای حافظ و سعدی، و از شعرهای نصرت رحمانی و نیما یوشیج تا دوبیتیهای ساده و عمیق باباطاهر.
✅ هدف دوره
این دوره به شما کمک میکند نه تنها شاعر بهتری شوید، بلکه مخاطب هوشمندتری برای شعر فارسی باشید و بتوانید لایههای پنهان معنایی در هر قالب شعری را درک کنید.
🎬 معرفی دوره آموزش قالبهای شعر فارسی
🔒 محتوای دوره
به کولهپشتی خریدتان اضافه شد!
به کولهپشتی خریدتان شما اضافه شد!
340,000 تومان | صد و هفده دقیقه آموزش ویدیویی + گواهی پایان دوره
رزومهی آموزگار
جوایز ادبی
منتشر شدهها
آزمون پایان دورهی انواع قالب در شعر فارسی
آموزش قالبهای شعر فارسی | با طعم تفسیر
مفهوم قالبهای شعر فارسی از مفاهیم پایه در جهان ادبیات است. این دورهی آموزشی، برای ورود به جهانِ ادبیات میتواند راهنمای خوبی باشد.
در دورهی آموزش قالبهای شعر؛ شعرهای نابی نیز میخوانیم از مولانا، سعدی، حافظ، خیام، باباطاهر عریان، نصرت رحمانی، نیما یوشیج، مهدی اخوان ثالث و… که قند و نباتِ دوره فراوان میشود.
همین طور به تشریحِ اشعار و اندیشهی هر شاعر نیز میپردازیم. این دوره، جامع و کامل است.
امیدوارم که لذت کافی را ببرید 😉
پرسشهای متداول:
دورهی آموزش قالبهای شعر فارسی برای چه اشخاصی طراحی شده؟
این دوره برای علاقهمندان به شعر فارسی، دانشجویان ادبیات، شاعران تازهکار، و همه کسانی که میخواهند با قالبهای کلاسیک و مدرن شعر فارسی آشنا شوند طراحی شده است.
پیشنیاز شرکت در دورهی انواع قالب در شعر فارسی چیست؟
هیچ پیشنیاز خاصی نیاز نیست. فقط علاقه به شعر و ادبیات فارسی کافی است. دوره از مفاهیم پایه شروع میشود و تا سطح پیشرفته ادامه دارد.
مثنوی معنوی مولانا در چه قالبی سروده شده است؟
قالب این کتاب مثنوی است.
اشعار حافظ بیشتر در چه قالبی هستند؟
حافظ به غزلسرایی معروف است و بیشتر اشعارش در قالب غزل سروده شده.
- اگر دوره را از پیش خریدهاید و برایتان نمایش داده نمیشود، از دکمهی ورود/عضویت استفاده کنید و به حساب کاربریتان وارد شوید تا سیستم شما را بشناسد.
- اگر دوره را برای بار دوم، برای دوستانتان خریداری میکنید، در بخش پشتیبانیِ سایت اعلام فرمایید که اگر دوستِ شما در سایت حساب کاربری دارد، این دوره به کتابخانهی ایشان اضافه شود. اگر دوستِ شما در سایت حساب کاربری ندارد، مشخصاتشان در بخش پشتیبانی ارسال فرمایید. برایشان حساب کاربری ساخته میشود و با یک ایمیل به ایشان اطلاعرسانی میکنیم. در ایمیل به ایشان توضیح خواهیم داد که این دوره از طرف شما برایشان تهیه شده است.
آموزش انواع قالب شعر
انواع قالب شعر در زبان پارسی را میتوان به مثنوی، دوبیتی، رباعی، غزل، قصیده، نیمایی، مستزاد، چهارپاره و… تقسیم کرد. در این دوره ما به قالبهای شعر خواهیم پرداخت و پیشینهی مفهومی و تاریخیِ هر کدام رو بررسی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
قالب شعری مثنوی
از شاهکارهای مثنوی ادبیات فارسی میتوان به شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی، بوستان سعدی و مثنوی مولوی اشاره کرد. پس از انقلاب مشروطه، ایرج میرزا مثنوی را به اوج رساند و پس از او، شاعرانی مانند حسین مسرور، پرویز ناتل خانلری و مهدی حمیدی نمونههای دلپذیری از این قالب شعری را ارائه کردند.
همانطور که احتمالاً پی بردهاید، مثنوی، با توجه به اینکه محدودیت سایر قالبها را از نظر قافیه ندارد، میتواند تعداد بیتهای بلندتری داشه باشد. مثنوی حداقل دو بیت دارد و حداکثری برای آن وجود ندارد.
قالب شعر قصیده
قَصیده یک قالب شعر کلاسیک فارسی است. موضوع قصاید مدح شاهان و بزرگان، وصف طبیعت و گاه پند و اندرز است. در این نوع شعر بیت اول با مصراعهای زوج همقافیه است. شاعران ایرانی قصیده را از شعر عربی گرفتهاند. تفاوت قصیده با قالبِ غزل در تعداد ابیات و موضوع شعر است. کمی یا زیادیِ بیتهای قصاید بستگی دارد به اهمیت موضوع، قدرت و قوّت طبع شاعر و نوع قافیه و اوزان شعری. شاعر میتواند قصیده را در وزنهای گوناگونی بسراید.
بخش عظیم ادبیات فارسی را در سری، قصیده تشکیل میدهد. از برترین قصیدهسرایان گذشته ادبیات فارسی میتوان به سنایی، خاقانی، ناصر خسرو، مسعود سعد سلمان، انوری و منوچهری اشاره کرد.
قالب شعر غزل
غزل یکی از قالبهای شعر فارسی است که به طور خاص به شعر عاشقانه و عاطفی تعلق دارد. این قالب شعری معمولاً شامل ویژگیهای زیر است:
تعداد بیتها:
غزل معمولاً از ۵ تا ۱۵ بیت تشکیل میشود، هرچند که بیشتر غزلها معمولاً ۷ یا ۸ بیت دارند.
قافیه و ردیف:
در غزل، قافیه در هر بیت تکرار میشود و معمولاً ردیف (یک واژه یا عبارت که بعد از قافیه میآید) نیز در پایان هر بیت وجود دارد. به طور کلی، ساختار قافیه در غزل به صورت “قافیه + ردیف” است.
موضوعات:
موضوعات غزل معمولاً عاشقانه، عاطفی، اجتماعی و فلسفی هستند. غزلها به بیان احساسات و عواطف شاعر در مورد عشق، زیبایی، فراق و دیگر موضوعات انسانی میپردازند.
مضمونسازی:
غزلها معمولاً به صورت مستقل نوشته میشوند و هر بیت میتواند یک مضمون یا فکر جداگانه داشته باشد، اما در عین حال یک هماهنگی کلی بین بیتها وجود دارد.
زبان و سبک:
زبان غزلها معمولاً زیبا، پر از استعاره و تشبیه است و شاعران بزرگ فارسی مانند حافظ، سعدی و مولانا از این قالب برای بیان احساسات عمیق خود استفاده کردهاند.
غزل به عنوان یکی از محبوبترین و شناختهشدهترین قالبهای شعر فارسی، جایگاه ویژهای در ادبیات ایران دارد و آثار بسیاری در این قالب سروده شده است.
قالب شعر رباعی
رباعی در اصطلاح، شعری است دارای چهار مصراع به وزن مفعول، مفاعیل، مفاعیل، فعل یا (لا حول و لا قوة الّا بالله)؛
و بر دو نوع است:
۱- هر چهار مصراع آن همقافیه است که به آن مصرع میگویند؛
۲- مصراع سوم از نظر قافیه آزاد است که به آن رباعی خصی میگویند.
۲ – اسامی رباعی
رباعی در ادبیات فارسی با اسمهای مختلفی آمده است از جمله: دوبیتی، ترانه، چاردانه، چارخانه بیت و…؛ نه تنها «دوبیتی» و «ترانه» به جای رباعی به کار رفتهاند بلکه مفهوم و محدوده این سه درهم تنیده، به طوری که مشخص کردن مرز دقیق هر یک و تعیین مصداقهای آنان در مواردی دشوار است.
آن چنان که از منابع مختلف برمیآید، یکی از اسمهای رباعی، دو بیتی است، که به عربی رفته و «الدوبیت» گفته میشود، بدین ترتیب عربها از واژه فارسی «دو بیت» و ایرانیان از کلمه عربی «رباعی» استفاده میکنند.
قالب شعر دوبیتی
وزن دوبیتی «مفاعیلن مفاعیلن فعولن» است.
برای مثال یکی از دوبیتیهای معروف باباطاهر را بررسی میکنیم:
دو زلفانت گرم تار ربابم
چه میخواهی ازین حال خرابم
ته که با مو سر یاری نداری
چرا هر نیمهشو آیی به خوابم
هجای مصراع اول بهصورت زیر است:
دُ / زُل / فو / نِت / گِ / رُم / تا / رِ / رُ / با / بُم
مَ / فا / عی / لُن / مَ / فا / عی / لُن / فَ / عو / لُن
یک شعر در قالب چهارپاره از نصرت رحمانی
«نصرت! چه میکُنی سر این پرتگاه ژرف
با پای خویش، تن به دل خاک میکشی
گُم گشتهای به پهنهی تاریک زندگی
نصرت! شنیدهام که تو تریاک میکشی.
نصرت! تو شمع روشن یک خانوادهای
این دست کیست در ره بادت نشانده است؟
پرهیز کُن ز قافلهسالار راه مرگ
چون، چشم بسته بر سر چاهت کشانده است!
بیش از سه ماه رفته که شعری نگفتهای
ای مرغ خوشنوا ز چه خاموش گشتهای؟
روزی به خویش آیی و بینی که ایدریغ
با این همه هنر، تو فراموش گشتهای!
هر شب که مست دست به دیوار میکشی
از خواب میجهد پدرت، آه میکشد!
نجوا کُنان به ناله سراید: «که این جوان
گردونهی امید به بیراه میکشد».
دیشب «ملیحه»، دختر همسایه طعنه زد:
«آمد دوباره شاعر بد نام شهر ما!»
«مادر!… بس است… وای…
فراموش کُن مرا.
باید که گفت: شاعر ناکام شهر ما!
مادر! به تنگ آمدهام از دست ناکسان
دست از سرم بدار، نمیدانی چه میکشم
دردیست بر دلم که نگنجد به عالمی
این درد، کی به گفته درآید که میکشم»
«نصرت! از آن مردم خویشی، نه مال خود
زنهار! تیرگی زند راه نام تو
هر گوش، منتظر به سرود تو مانده است!
نصرت! شرنگ مرگ نریزد به جام تو!»
قالب شعر یعنی چه؟
وقتی میگوییم قالب شعری، در واقع داریم از یک چهارچوب ساختاری حرف میزنیم. مثل این است که برای ساختن یک ساختمان، باید ابتدا ستونهایی وجود داشته باشد تا بعد بقیهٔ دیوارها و سقف و اجزا را بر اساس آن ستونها بسازیم. این ستونها مشخص میکنند که در مجموع ساختمان شما چه ابعادی میتواند داشته باشد، چند متر باشد، کجاها میتوانیم دیوار داشته باشیم، کجاها میتوانیم در و پنجره داشته باشیم، کدام قسمت میتواند راهپله باشد.
یا میتوانیم قالب شعر را با استعارهٔ ظرف هم درک کنیم. تصور کنید که کلمات قطرههای آب هستند و قالب شعر ظرفی است که میشود این کلمات را در آن ریخت. طبیعتاً این آب در نهایت شکل ظرف را به خود میگیرد. اگر ظرف بشکند، کلمات شکل خود را از دست میدهند و بیسامان میشوند.
ارکان اصلی قالبهای شعری
قالبها به وسیلهٔ چینش سه رکن اصلی به وجود میآیند:
– قافیه
– مصرع
– وزن
این سه رکن اصلی هستند که با تغییر نوع چینششان، نوع قالب تغییر میکند. اگر بخواهیم با همان استعارهٔ ظرف مثال بزنیم، فرض کنید یک لیوان باریک و کوچک داریم و یک کاسهٔ بزرگ و گود. این دو ظاهر متفاوتی دارند. به همین صورت ممکن است ما قالبهای متفاوتی داشته باشیم. یکی پُربیراه باشد و یکی کمبی راه. یکی تند باشد و یکی کند.
قافیه و شکل مصرعبندیها همیشه از مهمترین عواملی است که میتواند نوع و نام قالب را تغییر دهد. اما دربارهٔ وزن، این موضوع آنقدر عمومیت ندارد. فقط چند قالب هستند که از وزنهای محدودی استفاده میکنند. در بقیهٔ قالبها، همهٔ وزنها را میتوان استفاده کرد و محدودیت خاصی وجود ندارد.
ارتباط قالب شعر با محتوا
این مسئلهٔ قالب گاهی با مفهوم و درونمایه و بنمایههای شعر هم در ارتباط است.
محتوا و مضمون قالب شعری رباعی
مثلاً ما قالب رباعی را بیشتر با شعرهای فلسفی میشناسیم، مثل رباعیات خیام. قالب دوبیتی را بیشتر با شعرهایی میشناسیم که زبان سادهتری دارند و به مفاهیم مردم عادی جامعه میپردازند و برای عموم شیرین هستند، مثل دوبیتیهای باباطاهر.
محتوا و مضمون قالب شعری غزل
قالب غزل را بیشتر با مضامین عاشقانه یا عارفانه میشناسیم، مثل غزلهای حافظ و سعدی و مولانا و خواجو. در واقع در قالب غزل یک حالت عاشقانه، یک شوریدگی وجود دارد. البته امروزه غزلسراها این شوریدگی را به مفاهیم سیاسی و اجتماعی هم گسترش دادهاند.
محتوا و مضمون قالب شعری قصیده
قالب قصیده را بیشتر با مضامینی در حوزهٔ مدح میشناسیم. البته امروزه قصیدههای اجتماعی و سیاسی هم زیاد هستند. قالب مثنوی بیشتر برای قصهگویی به کار میرفته یا برای حکایتهای پندآموز، مثل داستان لیلی و مجنون یا شاهنامهٔ فردوسی یا حکایتهای عطار و مولانا.
محتوا و مضمون قالب شعری چهارپاره یا دوبیتی پیوسته
یا مثلاً قالب چهارپاره یا دوبیتی پیوسته که مشخص است از پیوند چند دوبیتی به وجود آمده، امروزه بسیار برای نوشتن ترانه کاربرد دارد. فروغ فرخزاد و نادر نادرپور و شاعرانی از این دست در آن زمان شعرهای خوبی در این قالب سرودهاند.
قالب شعری مثنوی
در قالب مثنوی، مصرعها دو به دو روبروی هم قرار میگیرند و هر دو مصرع یک بیت را تشکیل میدهند. از لحاظ قافیهبندی، هر بیت قافیهٔ جداگانهٔ خود را دارد. یعنی ابیات از ابیات پیش از خود پیروی نمیکنند.
مثلاً:
بشنو از نی چون حکایت میکند
وز جداییها شکایت میکند
قالب مثنوی بسیار مناسب است برای نوشتن داستان و به طور معمول در ادبیات کلاسیک برای آثاری به کار میرفته که بسیار طولانی بودهاند. مثلاً شاهنامهٔ فردوسی، منطقالطیر عطار نیشابوری، مثنوی معنوی مولانا، لیلی و مجنون نظامی. اساساً با قالبی مثل غزل و قصیده نمیتوان یک داستان بلند نوشت. چون غزل و قصیده در بحث قافیهبندی، فقط از یک قافیه پیروی میکنند. همهٔ ابیات از قافیهٔ بیت اول پیروی میکنند.
مثلاً اگر بیت اول این باشد:
“ای ساربان آهسته ران کآرام جانم میرود”
و قافیهٔ شما “آنم” شد، دیگر تا پایان غزل باید تمام قافیههایتان بر اساس همین باشد.
بیت دوم میشود:
“من ماندهام مهجور از او، بیچاره و رنجور از او
گویی که نیشی دور از او در استخوانم میرود…”
و تا آخر شعر این روند ادامه دارد.
چو کارزار کند شاه روم با شمشاد (918)
چو کارزار کند شاه روم با شمشاد چگونه گردم خرم چگونه باشم شاد
جهان عقل چو…
نک خیال آن فقیرم بیریا (77-6)
بخش ۷۷ - رجوع کردن به قصهٔ قبه و گنج
نک خیال آن فقیرم بیریا
